تا همین چند سال پیش، دنیای پرینتر سه‌بعدی اپن‌سورس (یعنی تمام طراحی‌هاش باز و رایگان بود و هرکسی می‌تونست ارتقاش بده یا برای خودش بسازه) حسابی گرم بود. همه میومدن و پروژه‌هاشون رو با هم به اشتراک می‌ذاشتن، همکاری و رفاقت موج می‌زد. اما یهو Josef Prusa، مدیر شرکت معروف Prusa Research، اومده و گفته: «پرینتر سه‌بعدی اپن‌سورس مرده!»
حالا چرا این حرفش انقدر عجیبه؟ چون خود پروسا از اون آدم‌هایی بود که عاشق اپن‌سورس و به اشتراک‌گذاری ایده‌ها و فایل‌هاش بود. حتی کار خودش رو توی یه زیرزمین کوچیک توی پراگ شروع کرد، با همکاری اونایی که طرفدار همین فضا بودن. اون موقع قاب‌ها رو تو جعبه پیتزا (!) بسته‌بندی می‌کرد و می‌فرستاد. اما حالا اوضاع کلی فرق کرده.
مشکل اصلی از وقتی شروع شد که دولت چین اومد و تو سال ۲۰۲۰ اعلام کرد «پرینتر سه‌بعدی از صنایع استراتژیک ماست». یعنی حسابی روش سرمایه‌گذاری کردن، به شرکت‌های چینی کمک‌های مالی و وام‌های آسون دادن و خلاصه هر کاری که بتونه قیمت تولید رو پایین بیاره، انجام دادن. subsidies یعنی همین یارانه و کمک‌هزینه‌های دولتی که می‌تونه کل بازی رو به نفع شرکت‌های کشور خودشون تغییر بده.
حالا ثبت اختراع یا همون patent تو چین خیلی ارزونه؛ حدود ۱۲۵ دلار. ولی اگر بخوای به یکی از این پتنت‌ها اعتراض کنی، باید آماده باشی بین ۱۲،۰۰۰ تا ۷۵،۰۰۰ دلار خرج کنی! خب معلومه، شرکت‌های چینی راحت می‌تونن هر طرحی—even ایده‌های برگرفته از پروژه‌های اپن‌سورس—رو ثبت کنن و بعدش با تکیه به قانون جلوی بقیه رو، مخصوصا تو بازار خودشون، بگیرن. اپن‌سورس یعنی هرکی طرحش رو آزاد بزاره ولی الان اوضاع این مدلی نیست.
پروسای قدیمی‌ها مثلاً مدل Original i3 رو یادتونه؟ خییییلی از قطعاتش رو با همکاری شرکت‌هایی مثل E3D و Noctua ساخته بود و توش روحیه اجتماعی موج می‌زد. اما خب طراحی‌هاش خیلی راحت کپی می‌شد و تو هر سایتی می‌ذاشتن.
اما پرینترهای جدید پرسا مثل MK4 و Core ONE، دیگه اون‌قدر اوپن نیستن؛ بخش‌های مهم الکترونیکی رو بسته نگه داشتن و فقط فایل قسمت‌های پرینتی رو می‌دن. حتی یکی از جدیدترین سیستم‌هاشون به اسم Nextruder کلاً اختصاصیه و فقط مال خودشونه. اختصاصی یعنی proprietary، یعنی جایی جز همون شرکت پیداش نمی‌کنین و آزاد نیست.
الان چینی‌ها عملاً دارن تکنولوژی‌هایی که قرار بوده بین همه به اشتراک گذاشته بشه رو قفل می‌کنن. مثلاً شما اگه یه پتنت تو چین داشته باشی ممکنه نتونی وارد بازار اون کشور بشی، حتی اگه تو اروپا مشکلی نداشته باشی. دردسر وقتی بیشتر میشه که این پتنت‌ها رو نهادهای مثل اداره پتنت آمریکا (US Patent Office) به عنوان prior art قبول کنن (یعنی بگن این ایده قبلاً ثبت شده و جدید نیست). اون وقت دیگه گرفتن مجوز یا اثبات مالکیت واقعاً پیچیده و گرون درمیاد.
یه نمونه جنجال‌برانگیز: شرکت چینی Anycubic یه پتنت تو آمریکا گرفته روی یه هاب چندرنگ که خیلی شبیه همون سیستم MMU پرساست که سال ۲۰۱۶ معرفی شده بود! از اون طرف، شرکت Bambu Lab هم سری A1 خودش رو که کلی از همین ایده الهام گرفته رو روانه بازار کرد. حالا Anycubic پرینتری مثل Kobra 3 Combo رو با همین قابلیت راهی بازار کرده و کلی سوال پیش اومده که چی شد که پتنت به اسم اینا شد؟! تازه Bamb Lab درگیر دعوای حقوقی با شرکت Stratasys هم هست. Stratasys خودش از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین‌های صنعت سه‌بعدی رو بوده که زمانی کل بازار صنعتی رو با پتنت‌های گرونش قفل کرده بود.
خلاصه اوضاع الان برای اپن‌سورس اصلاً خوب نیست. پرسا می‌گه قطعاً این حرف «اپن‌سورس مُرده» یه کم دراماتیکه، ولی واقعاً وضع داره سخت و ناعادلانه میشه: دولت‌ها به شرکت‌های خودشون کمک سنگین می‌کنن، قوانین پتنت تو بعضی کشورها خیلی راحت دست شرکت‌ها رو باز گذاشته، و دعواهای حقوقی هم روز به روز زیادتر میشه. دیگه اون جو همکاری آزاد و رفاقت سابق داره می‌ره زیر سوال.
اگر دنبال پرینتر خوب یا ابزارآلات مرتبط هستید، منابع دیگه‌ای هم برای راهنمایی وجود داره و حتی تکنولوژی‌هایی مثل VPN برای کسب‌وکار و بحث‌هایی در مورد تأثیر هوش مصنوعی بر آینده شغل‌ها هم حسابی داغه. ولی فعلاً تو حوزه پرینترهای سه‌بعدی، ظاهراً باید قید روزای طلایی اپن‌سورس رو زد…
منبع: +
