تا حالا شده تو مستندها دیدین که یه سنگ قدیمی پیدا کنن و بعد داستانای عجیبی ازش کشف کنن؟ این دفعه قضیه خیلی جالبتره، چون باستانشناسها روی یه سنگ آهکی به اسم «سنگ پایه» (Foundation Rock)، تو شهر باستانی کوبا (Cobá)، فهمیدن حدود ۱۴۰۰ سال پیش یه زن حسابی قدرتمند اونجا حکومت میکرده! یعنی وسط تاریخی که تقریباً همه جا مردها حکومت میکردن، این خانم اومده و قدرت رو بدست گرفته.
کوبا شهری بوده تو قلمروی تمدن مایاها – کسایی که توی آمریکای مرکزی زندگی میکردن و مشهور بودن به بناهای عجیب و تقویمهای دقیقشون. اسم کوبا هم از آب برمیاد: «شهر آبهای مواج»! چون دور و برش ۴ تا دریاچه هست و کلی خونه و کاخ اطراف اونها ساخته شده بوده.
حالا این سنگ پایه که سال ۲۰۲۴ کشفش کردن، پر از کتیبه و اِنگارِش (همون نوشتههای هیروگلیفیه) که هنوز دارن متنش رو رمزگشایی میکنن. تازه، این اولین یادگار تو کوباست که راست و پوستکنده به یه محل آبی وصل شده؛ دقیقاً نزدیک بزرگترین هرم یوکاتان و کنار یه آبگیر طبیعیه. تو همین نوشتهها کلی نماد مار و افسانههای مربوط به آب هم هست که نشون میده مایاها قدرت سیاسی رو به آب و اسطوره هاشون ربط میدادن. (یه توضیح: افسانه «مار» تو فرهنگ مایا معنا و قدرت بالایی داشته، مخصوصاً وقتی بحث آب وسط باشه!)
اما نکته اصلی داستان اینه: رو این سنگ، اسم و نوشتههایی پیدا کردن که ثابت میکنه حدود قرن ششم میلادی، یه خانم به اسم «ایکس چاک چین» (Ix Ch’ak Che’en) فرمانروای کوبا بوده! این زن، احتمالاً تو زمانی بوده که اوضاع حسابی شلوغپلوغ بوده و باز هم تونسته شهر رو اداره کنه. حالا تو جامعه مایاها، اینکه زنی بشه شاه یا رئیس دولت حسابی کم پیش میومده.
یه نکته باحال دیگه اینه که محققها فهمیدن این ملکه فقط یه چهره تزئینی نبوده! نه، اسمش حتی با یه مقام حکومتی فوقالعاده مهم و سیاسی به اسم کالوومته (kaloomte’) هم گره خورده. یعنی به نوعی مؤسس هم دیده میشده و تو مراسمها و تصمیمات هیجانانگیز نقش داشته. تو تقویم دقیق مایاها، حتی روز به قدرت رسیدنش هم ثبت شده: ۱۲ می سال ۵۶۹ میلادی (یعنی مایاها واقعاً تو ثبت تاریخ بینظیر بودن).
در مورد ارتباطاتش هم، بعضی نشونهها تو همین کتیبهها میگه ملکه ایکس چاک چین احتمالاً با یه قدرت خیلی بزرگتر اتحاد داشته که این خودش حسابی جالب و مهمه برای شهر کوبا، چون اینجا یکی از مراکز مهم و پرجمعیت مایاها بوده.
جالبتر اینکه توی اون متنهای کشفشده، اسم این ملکه رو روی استلاهای دیگه (استلا یعنی یه جور سنگنوشته یا ستون یادبود) مخصوصاً استلای شماره ۳۰ هم پیدا کردن. همچنین نقشهایی از خدایان مایا مثل K’awaiil (که یه جور خدای باران و ثروته) کنارش هست و نشون میده قدرت و مشروعیتش رو با اسطورههایی مثل آب و محافظت روحانی گره زده. توی فرهنگ مایا، اینکه پادشاه یا رهبر رو واسه مشروعیت به افسانهها و الههها وصل کنن، خیلی مهم بوده.
از طرفی، بعضی از نوشتهها حتی میگن این زن ارتباط و دیپلماسی قوی با حاکمان دیگه مایا داشته، که تو اون زمان اگر کسی بتونه همچین اتحادی بسازه کلی به قدرتش اضافه میشه.
کل این پروژه توسط مؤسسه ملی انسانشناسی و تاریخ مکزیک (INAH) و یه تیم خبره به رهبری مانوئل پرس ریواس انجام شده. هنوزم جزئیات بیشتری کشف میشه و کتیبهها دارن داستانهای تازهای از شهر کوبا و دوران ملکهاش رو رو میکنن.
پس دفعه بعد اگر حرف تمدن مایا یا شهر کوبا شد، با افتخار میتونین بگین: “اونجا یه ملکه فوقالعاده داشته که قدرت رو وسط یکی از پرآشوبترین دورانها به دست گرفته بوده و اسمش موندگار شده!”
منبع: +
