تا حالا درباره نقرس چیزی شنیدی؟ همون بیماریه که باعث درد شدید و ناگهانی توی مفصل‌ها میشه و بعضی وقتا آدمو از راه رفتن هم میندازه. نقرس درواقع یه نوع آرتریت یا التهاب مفصلیه که وقتی اسیداوریک بدن (همون ماده‌ای که باید از راه ادرار دفع بشه) خیلی زیاد بشه، تو مفصل‌ها کریستال‌های ریز و تیزی تشکیل میشه و حسابی درد به راه میندازه.
حالا داستان جالب اینجاست: اجداد انسان میلیون‌ها سال پیش یه ژنی رو از دست دادن که باعث شد ما نتونیم اسیداوریک رو به‌خوبی بشکونیم. اسم این آنزیم جادویی هم “اوریکاز” هست (وریکاز هم میگن، خلاصه آنزیمی که اسید اوریک رو توی خون تجزیه می‌کنه). بیشتر حیوانات این ژن رو هنوز دارن و واسشون نقرس تقریباً عجیب غریبه، ولی ما انسان‌ها و بقیه پریمات‌ها (یعنی میمون‌ها و خویشاوندها) این ژن رو در طول تکامل گم کردیم.
حالا چرا این ژن از بین رفت؟ بعضی دانشمندها میگن شاید چون بالا رفتن اسیداوریک باعث می‌شده بتونیم بهتر قند میوه‌ها رو به چربی تبدیل کنیم و انرژی بیشتری واسه بقا مخصوصاً تو زمستون پیدا کنیم، یا اینکه روی رشد مغز اثر داشته! خلاصه زمان خودش مفید بوده اما الان دردسرساز شده.
در حال حاضر، داروهای مختلفی واسه کنترل نقرس هست، اما هر کدوم کلی عیب دارن؛ مثلاً بعضیاش ممکنه سیستم ایمنی بدن رو تحریک کنه و باعث واکنشای حساسیتی بشه که حتی خطرناک هم هست. یک نمونه از داروهای فعلی یه داروی تزریقی به اسم “کریستِکسا” هست که اوریکاز رو از ترکیب ژن خوک و بابون می‌سازن و تزریق می‌کنن. اما مشکلش اینه که بدن ما بهش حساسه و باید حسابی زیر نظر بود.
اینجا دانشمندها با یه ایده خفن اومدن: بیان ژن گمشده‌ی اجدادی‌مون رو دوباره “روشن” کنن! این کار رو با تکنیکی به اسم CRISPR انجام دادن. CRISPR چی هست؟ (بذار راحت توضیحش بدم؛ CRISPR یعنی یه ابزار خیلی پیشرفته و دقیق واسه ویرایش ژن‌ها که میشه باهاش ژن‌های خاصی رو توی سلول‌ها قطع و وصّل کرد!)
توی یه پژوهش جدید که ۱۸ جولای توی یکی از ژورنال‌های علمی چاپ شد، محقق‌ها اومدن نسخه قدیمی ژن اوریکاز رو با کمک CRISPR توی سلول‌های کبدی آزمایشگاهی انسان (یا همون “اسفیروئیدها” که مثل گلوله‌های کوچیک سه‌بعدی از سلولای کبدی تو آزمایشگاه ساخته میشن تا شبیه واقعیت باشن) وارد کردن. نتیجه این بود که مقدار اسیداوریک و حتی تجمع چربی ناشی از قند کم شد. یعنی اگه بشه این روش رو تو بدن هم اجرا کرد، شاید دیگه درد نقرس رو نداشته باشی!
جالب اینجاست که محقق‌ها اول تونستن با کمک تکنیک‌هایی مثل بازسازی ژنتیکی (یعنی میان بر اساس دی‌ان‌ای موجودات امروزی، حدس میزنن ژن اجدادی چی بوده) ژن اوریکاز اجدادی رو بازسازی کنن. اینطوری دانشمندا تونستن ژن کلا از رده‌خارج شده رو دوباره “زنده” کنن.
تا الان این کار فقط توی محیط آزمایشگاه و روی سلول‌های انسانی انجام شده. مرحله‌ی بعدش تست روی موش‌هاست و بعد اگه موفق بشه، شاید روزی روی خود آدم‌ها هم امتحان بشه. واسه این کار هم از روش‌های جدید مثل انتقال ژن با نانوذرات استفاده میشه که مستقیم برن تو سلول‌های کبد.
اگه این روش جواب بده، بدن ما خودش می‌تونه آنزیم اوریکاز رو تولید کنه و طبیعتاً احتمال حساسیت و واکنش‌های منفی خیلی کمتر میشه، چون این پروتئین تا حد زیادی شبیه ژن انسانیه (نه مثه داروهای فعلی با ژن حیوانات خاص!).
البته خیالت راحت، هنوز راه خیلی طولانی مونده تا چنین درمانی واقعاً بیاد توی کلینیک‌ها و دکترها به آدم‌ها پیشنهادش بدن. اما این خبر امیدبخشه چون شاید بشه با کمک فناوری ژنتیک و برگردوندن ژن‌های قدیمی، بیماری‌های عجیبی مثل نقرس رو یکم آسون‌تر و بی‌دردسرتر کنترل کرد.
در آخر یکی از محقق‌ها گفته؛ “آرزوم اینه که تکامل مولکولی رو با درمان‌های پزشکی ترکیب کنیم تا بتونیم با کمک پروتئین‌ها و آنزیم‌های اجدادی، درمان‌های بهتر و جدیدتری واسه مشکلات دنیای امروز پیدا کنیم!”
یادت باشه این مقاله فقط برای اطلاعاته، و هر تصمیمی واسه درمان فقط باید با پزشک مشورت بشه.
منبع: +
