اگه تا حالا اسم «دادگاه واکسن» به گوشتون نخورده، این یه سیستم عجیب و غریب تو آمریکاست که واسه نزدیک ۴۰ ساله هرکی فکر می‌کنه از واکسن آسیب دیده، می‌تونه بره اونجا دادخواست بده که غرامت بگیره. البته اسم درستش «برنامه جبران خسارت آسیب واکسن»ه (Vaccine Injury Compensation Program)، ولی همه بهش می‌گن دادگاه واکسن.
این وسط رابرت اف کندی جونیور (همون RFK Jr.) که الان وزیر سلامت و خدمات انسانی آمریکاست، سال‌هاست به این دادگاه واکسن گیر داده و ازش انتقاد می‌کنه. میگه این دادگاه “جانبدارانه” است، خیلی کند کار می‌کنه و اصلاً منصف نیست. خودش گفته می‌خواد این سیستم رو حسابی “انقلاب” کنه یا حداقل یه جوری “درستش کنه”. ولی خب، راه آسونی جلو پاش نیست.
اصلاً این دادگاه واکسن کی درست شد و چرا؟ قصه‌ش اینه که دهه ۱۹۸۰ بچه‌ها بعد واکسن سیاه‌سرفه (عاملش “whole-cell pertussis vaccine” بود، حالا یه واکسن قدیمی با عوارض ناجور) یه سری عوارض شبیه گریه طولانی و تشنج می‌گرفتن و خانواده‌ها شروع کردن از شرکت‌های واکسن‌سازی شکایت کردن. حتی بعضیاشون دیگه حاضر نشدن واکسن تولید کنن! دولت آمریکا ترسید این داستان ادامه پیدا کنه و واکسن تو کشور کم شه و بیماری‌ها برگردن. خلاصه تو ۱۹۸۶ قانونی تصویب کردن به اسم National Childhood Vaccine Injury Act که هم از شرکت‌های واکسن حمایت کنه و هم راهی بذاره برای جبران خسارت برای اونایی که واقعاً ضرر دیدن.
حالا این دادگاه چطور کار می‌کنه؟ خیلی ساده بگم: کسی که فکر می‌کنه واکسن بهش ضرر زده، یه درخواست میده به این دادگاه. دادگاهش کمی متفاوته، به جای قاضی عادی یه کسی هست به اسم “special master” – که خب یه جور داور مخصوصه که تو دادگاه فدرال کار می‌کنه. بعد وزارت سلامت آمریکا (همون HHS) وکلای خودش رو می‌فرسته و پزشکاش هم پرونده پزشکی رو ارزیابی می‌کنن. بعضی آسیب‌هایی که ثابت شده از واکسنه، مثل یه جدول آماده دارن، که اگه کسی یکی از اونا رو بگیره، تقریباً اتومات خسارت می‌گیره. اگه آسیب عجیب‌تری باشه و اختلاف نظر علمی باشه، میرن جلسه بررسی و بررسی می‌کنن ببینن واقعاً مقصر واکسن بوده یا نه.
پول خسارت هم از یه صندوق به افراد پرداخت میشه، نه اینکه دولت مستقیم بده. منبع پولش یه مالیات ۷۵ سنتی روی هر دوز واکسن فروخته شده‌ست. جالبیش اینه که وکلای شاکی‌ها هم از همین صندوق هزینه‌شون داده میشه – چه برنده بشن، چه بازنده!
ولی آیا این سیستم بی‌عیب و نقصه؟ نه قطعاً. برای مثال، قانون اجازه داده فقط هشت تا special master باشن، ولی تعداد کیس‌ها خیلی زیاد شده – کلی واکسن جدید اضافه شده و مردم بیشتر درخواست میدن، اما همون تعداد قاضی هست! یه سقف غرامت هم گذاشتن که از سال ۱۹۸۶ هنوز تکون نخورده، سقفش ۲۵۰ هزار دلاره؛ ولی با تورم این مبلغ الان واقعاً کمه. محدودیت زمانی شکایت هم هست، فقط سه سال بعد آسیب فرصت داری شکایت بدی، و خیلیا همینو از دست میدن. اول قانون فقط واکسنای کودک رو پوشش می‌داد؛ در ۲۰۲۳ کمی تغییر کردن و واکسن‌های زنان باردار هم اضافه شد، ولی مثلاً واکسن زونا (shingles) و واکسن خاص بزرگسال‌ها هنوز تحت پوشش نیستن. یا شکایات واکسن کرونا اصلاً میره تو یه سیستم کاملاً جدا، که اونم پر از ایراد و انتقاد بوده.
خیلی از این مشکلات رو گروه‌های مختلف و حتی خود RFK Jr هم قبول دارن و پیشنهاد اصلاحات “سازگار” و دوحزبی (یعنی دموکرات‌ها و جمهوری‌خواه‌ها هر دو باهاش موافقن) برای به‌روزرسانی این دادگاه مطرح شده. اما عجیبیش اینه که حتی این اصلاحات ساده هم به راحتی تو کنگره تصویب نمیشه. خود کندی هم دقیق نگفته دقیقاً چه اصلاحی می‌خواد؛ بعضیا فکر می‌کنن شاید اصلاً بخواد کل سیستم رو از ریشه عوض یا حتی منحل کنه! هر تغییری لازم داره کنگره دوباره قانون رو اصلاح کنه و بعد رئیس‌جمهور هم امضا کنه.
یه نکته حساس هم هست: کندی سال‌هاست میگه واکسن می‌تونه اوتیسم بیاره (ادعایی که رد شده و مدرک علمی نداره). دادگاه واکسن سال‌ها پرونده اوتیسم رو بررسی کرد – ۵۰ تا گزارش تخصصی، نزدیک به هزار مقاله پزشکی، و کلی جلسه گذاشتن و آخرش گفتن هیچ شواهد علمی قابل قبولی واسه ربط اوتیسم و واکسن نیست. حالا اگه کندی بخواد زور بزنه اوتیسم رو تو لیست آسیب‌های واکسن بنویسه، باید هم کلی مراحل اداری بگذرونه، هم نظر کمیته مشورتی و مردم رو بگیره. پزشک‌ها و گروه‌های سلامت هم شدیداً مخالفشن و می‌تونن اگه قانونی رعایت نشه ازش شکایت کنن.
از طرف دیگه کندی می‌تونه توصیه درباره بعضی واکسن‌ها رو بکشه عقب. مثلاً یه کمیته مشورتی (Advisory Committee on Immunization Practices) داره که می‌تونه توصیه‌های واکسن رو تغییر بده و این باعث میشه اون واکسن‌ها دیگه تحت پوشش این دادگاه هم نباشن. اینطوری اگه کسی آسیب دید، باید مستقیم بره دادگاه‌های عادی بر ضد شرکت‌های واکسن. اما مشکل اینجاست که تو دادگاه‌های عادی ثابت کردن ضرر از واکسن خیلی سخت‌تره و باید با مدارک خیلی قوی وکلا رو قانع کنی؛ در دادگاه واکسن، اثباتش راحت‌تره چون صرفاً باید معقول نشون بدی احتمالاً ربط داره.
جالب که بدونی دلیل درست شدن همین دادگاه این بود که وقتی مردم شروع کردن مدام برن دادگاه عادی از شرکت‌های واکسن به خاطر آسیب‌ها شکایت کنن، شرکت‌ها ترسیدن، تولید واکسن رو کم کردن و دولت مجبور شد سیستمی راه بندازه که هم سریع‌تر و منصفانه‌تر کار کنه، هم شرکت‌ها رو ورشکسته نکنه.
کل این سر و صدا باز کردن بحث اصلاح یا دگرگون کردن دادگاه واکسن، همه رو به واکنش واداشته. گروه‌های پزشکی، خانواده‌ها، شرکت‌ها و وکلا هر کدوم یه نظری دارن و سیستم به شدت پیچیده و چند لایه‌ست. فعلاً هر تغییری توش درست حسابی سخته و معلوم نیست به نفع سلامت عمومی تموم بشه یا نه. ولی به نظر میاد فعلاً دادگاه واکسن داره به کارش ادامه میده؛ حالا ببینیم کندی واقعاً چه کار می‌خواد بکنه و تا چه حدی موفق میشه سیستم رو عوض کنه.
راستی، اگه دوست داری بدونی واکسن‌های mRNA کارشون چیه – همونا که تو کرونا معروف شدن – یا داستانای دیگه از دادگاه واکسن و تحقیقات روش، سرچ کنی کلی اطلاعات جالب پیدا می‌کنی. خلاصه، دنیای سلامت و واکسن‌ها همیشه پر از ماجرا و بحث‌های داغه!
منبع: +
