چند وقت پیش تو یه جلسه از سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، کلی حرف و حدیث درباره مصرف داروهای ضدافسردگی مخصوصاً دسته‌ای که بهشون می‌گن SSRI یا همون «بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین» تو دوران بارداری مطرح شد. SSRI یعنی داروهایی مثل پروزاک و زولوفت که بیشتر از همه برای درمان افسردگی تجویز می‌شن و اتفاقاً تو بارداری هم خیلی استفاده دارن.
حالا ماجرا چیه؟ بعضی از اعضای اون پنل FDA گفتن شاید این داروها برا جنین خطر داشته باشن و بحث اضافه شدن «هشدار جعبه سیاه» مطرح شد. این هشدار معمولاً موقعیه که یه دارو عوارض خیلی جدی یا حتی تهدیدکننده زندگی داشته باشه. بعضیا کلاً نسبت به داروهای ضدافسردگی نگاه شکاکی داشتن، و خلاصه حسابی جو جلسه رو ملتهب کردن.
ولی خیلی از متخصصا و محققا، مخصوصاً اونایی که سال‌ها روی سلامت روان مادران کار می‌کنن، می‌گن این حرفا اصلا با شواهد علمی نمی‌خونه. اونا می‌گن تا الان کلی مطالعه نشون داده مصرف داروهای SSRI تو بارداری اگه واقعا نیاز باشه، نسبت به عوارض خود بیماری روحی خیلی کم‌خطرتره. مثلاً تو آمریکای شمالی حدود ۵ تا ۶ درصد از خانوم‌های باردار این داروها رو مصرف می‌کنن که نشون می‌ده چیز نادری نیست.
بیا یه کم خودمونی‌تر ببینیم اوضاع چجوریه:
اولا افسردگی تو بارداری اصلا شوخی نیست. خیلی از مرگ‌ومیرهای مادرانه تو آمریکا به خاطر همین بیماری‌های روحیه، مثل افسردگی، خودکشی و یا حتی اووردوز. یعنی نه تنها روحیه مادر خراب میشه، بلکه جون مادر و بچه هم به خطر می‌افته. جالبه بدونی که افسردگی درمان‌نشده می‌تونه باعث تولد زودرس، وزن کم نوزاد یا حتی مشکلات رفتاری تو بچگی بچه بشه.
اگه به بحث مغز مادر بپردازیم، دوران بارداری و بعد از زایمان کلی تغییرات عجیبی داره! روانشناسا یه اسم خاص هم دارن براش: matrescence یعنی یه جور تغییرفاز ذهنی و جسمی مادر شدن. تو این مدت مغز مادر انعطاف‌پذیری بالایی پیدا می‌کنه و خودشو آماده می‌کنه نیازای بچه رو بفهمه و بهش رسیدگی کنه. به این حالت می‌گن plasticity یا همون قابلیت تغییر مغز؛ یعنی مغز می‌تونه خودشو با شرایط جدید وفق بده.
ولی حالا اگه کسی که قبلاً افسردگی داشته دوباره گرفتار شه یا تو بارداری افسرده بشه، این انعطاف مغز به مشکل می‌خوره و باعث میشه مادر تو کارای معمول مثل غذا دادن، خوابوندن یا حتی تحمل گریه‌های بچه اذیت شه یا انگیزه و انرژی نداشته باشه.
اینجاست که داروهای SSRI میان وسط و کمک می‌کنن مغز باز روی انعطاف‌پذیری بیفته. یعنی الگوهای منفی فکری رو کمتر کنن و مغز مادر دوباره راحت‌تر بتونه احساساتشو مدیریت کنه و به کارای بچه رسیدگی کنه. تازه تحقیقات نشون داده این داروها می‌تونن باعث بشن مادرها لذت بیشتری از نقش مادری ببرن و کمتر احساس سردرگمی و خستگی کنن.
حالا از اون طرف، استفاده از دارو همیشه بی‌ریسک نیست. بعضی مطالعات نشون دادن شاید رابطه‌ای بین مصرف SSRI و تولد زودرس یا وزن کم بچه باشه. ولی نکته جالب اینه که خود افسردگی هم دقیقاً همین عوارض رو داره! پس مشخص نیست مشکل از داروه یا بیماری. تازه بعضی نوزادایی که مادرشون SSRI مصرف می‌کنه با نشونه‌هایی مثل لرزش یا حالت تحریک‌پذیری (که بهش neonatal adaptation syndrome می‌گن) دنیا میان که معمولاً تو دوهفته اول خودش حل میشه و مشکل جدی‌ای براشون نمی‌مونه.
یه شایعه معروف هم هست که می‌گه SSRIها باعث اوتیسم یا نقص مادرزادی می‌شن. ولی واقعاً تا الان تحقیقاتی که رو این موضوع شدن، رابطه مستقیمی پیدا نکردن و بیشترش حرفه تا مدرک علمی. خلاصه، دانشمندان می‌گن: نه سقط جنین، نه اوتیسم و نه ناهنجاری‌های بزرگ رشد با مصرف این داروها ارتباط موثقی نداره.
یه نکته مهم دیگه: اگه مشکلات شدید باشه و بخوای فقط روان‌درمانی (مثل CBT که همون رفتار درمانی شناختی هست) استفاده کنی، بعضی وقتا کافی نیست و دارو لازمه تا اصلاً بتونی از مشاوره بهره ببری. تخفیف و دسترسی به روان‌درمانگر خوب هم خودش داستان دیگه‌ایه.
یه بحث دیگه بر سر شیردهیه؛ یعنی بعضیا نگران بودن که مصرف SSRI موقع شیردهی بچه رو اذیت کنه. مطالعه‌ها نشون می‌دن مقدار خیلی کمی از دارو وارد بدن بچه میشه و تا حالا خطر خاصی براش ثابت نشده.
جالبه بدونی تو سال ۲۰۰۴ یه بار برا داروهای ضدافسردگی (نه فقط SSRI) یه هشدار جعبه سیاه صادر شد درباره اثر بر خودکشی جوانا. بعدش میزان تجویز دارو کم شد اما خودکشی و مشکلات روحی بالا رفت. یعنی هشدار دادن شدید، حتی می‌تونه اوضاع رو بدتر کنه!
در نهایت، الان با توجه به همه تحقیق‌ها و تجربه‌ها، بزرگ‌ترین توصیه اینه که کمک گرفتن برای افسردگی، مخصوصاً تو بارداری، فقط درباره دارو نیست. ترکیب دارو با مشاوره، تغذیه خوب، ورزش و حتی نوردرمانی (یعنی استفاده هدفمند از نور زیاد برای بهبود روحیه) همه با هم مؤثرترن. مهم اینه که سلامت کلی مادر و بچه تضمین بشه، حتی اگه بعضی مواقع دارو هم جزئی از راه باشه. حس گناه و ترس سر مصرف دارو منطقی نیست؛ بهتره برا هر مادر شرایطش رو با پزشک بررسی کنن و هوشمندانه تصمیم بگیرن.
پس خلاصه بگم، درست مصرف کردن SSRI تو بارداری به ضرر نیست، خیالت راحت؛ متخصص‌ها و علم پشت مسئله‌اس و می‌گن هیچ چیزی جای سلامت روان مادر رو نمی‌گیره!
منبع: +
