اگه همیشه می‌خوای بدونی ورزش‌های توی مدرسه واقعاً چه تاثیری روی مغز بچه‌ها دارن، این مطلب مخصوص توعه! بیاید با هم خلاصه و نتایج یکی از جدیدترین بررسی‌های علمی رو با هم مرور کنیم، ولی نه مثل مقاله‌های خشک، بلکه خیلی راحت و خودمونی.
خب، اول از همه باید بدونیم منظور از “Executive Functions” یا همون EF چیه. EF یعنی اون مهارت‌های ذهنی مثل کنترل خود، مدیریت حافظه، و انعطاف‌پذیری فکری. خلاصه بخوام بگم، اگه بچه‌ها EF قوی داشته باشن، راحت‌تر خودشون رو کنترل می‌کنن، بهتر یاد می‌گیرن و راحت‌تر می‌تونن رفتارهاشون رو با شرایط جدید تطبیق بدن.
حالا دانشمندها اومدن سراغ این سؤال که آیا برنامه‌های ورزشی توی مدرسه واقعاً می‌تونه EF رو تقویت کنه یا نه؟ برای همین از سال 2015 تا مارس 2025 کلی مقاله و تحقیق رو که توی سایت‌هایی مثل PubMed و SCOPUS منتشر شده بود، جمع کردن؛ مخصوصاً تحقیقاتی که روی بچه‌های دبستانی 6 تا 12 سال (یعنی همون رنج سنی مدرسه!) انجام شده بودن.
تو این بررسی، فقط تحقیق‌هایی رو در نظر گرفتن که واقعا برنامه‌های ورزشی ساختاریافته، یعنی مشخص و برنامه‌ریزی‌شده رو بررسی کرده بودن؛ نه اینکه فقط یه زنگ ورزش خشک! ضمن اینکه بعضی مطالعات حتی اومدن با روش‌هایی مثل EEG (همون نوار مغزی) یا fNIRS (یه جور تصویربرداری مغزی که اکسیژن‌رسانی مغز رو نشون میده) تاثیر ورزش رو سنجیدن – خلاصه خیلی جدی گرفتن قضیه رو!
نتیجه چی شد؟ از بین کلی مقاله، فقط 10 تا شون با شرایط بالا جور دراومدن و حدود 2400 تا بچه توی این کارا شرکت کرده بودن. حالا بخش جالب ماجرا اینجاست:
- تمرین‌های کوتاه و بازی‌هایی که نیاز به فکر کردن داشتن (مثلاً آهنگ و ریتم یا بازی‌هایی که باید سریع تصمیم بگیری و کارتو عوض کنی) بیشتر بلافاصله روی “inhibitory control” (یا مهارت کنترل خود در برابر رفتارای ناگهانی) تاثیر مثبت داشتن.
- برنامه‌هایی که مدت بیشتری طول کشیده بودن (مثلاً چندین هفته) تاثیر ماندگارتری داشتن، مخصوصاً روی کنترل رفتار و حافظه کاری. حافظه کاری یعنی حافظه‌ای که اطلاعات رو موقت نگه می‌داره تا یه کاری انجام بدی؛ دقیقا همون چیزی که تو مدرسه خیلی لازمش داری!
- از 8 مطالعه روی مهار رفتاری، 6 تاش پیشرفت نشون داده بودن. حافظه کاری هم تو 5 تا از 6 مطالعه بهتر شده بود. ولی “cognitive flexibility” (یعنی اینکه چقدر راحت می‌تونی برنامه‌ت رو تغییر بدی یا زاویه نگاهت رو عوض کنی) فقط تو 3 تا از 4 تحقیق پیشرفت داشت. اینجا احتمالاً باید ورزش‌ها نوآورانه‌تر و متنوع‌تر باشه تا اثرش قوی‌تر بشه.
- چندتا از مطالعات که تصویربرداری مغزی انجام دادن، نشون دادن که فعالیت پیش‌پیشانی مغز (یا همون بخش مدیریت‌گر اصلی ذهن) بعد ورزش تغییر می‌کنه، یعنی احتمالاً مغز واقعا بهتر کار می‌کنه!
البته این رو هم اضافه کنم که کیفیت روش‌های تحقیقات به خاطر مسائلی مثل شفاف نبودن روش‌ها یا سختی در مخفی نگه داشتن اطلاعات از شرکت‌کننده‌ها “متوسط” ارزیابی شد. خلاصه، کاملاً بی‌نقص نبودن، ولی نتایجشون قابل اعتماده.
در نهایت، این بررسی میگه ورزش در مدرسه برای تقویت EF بچه‌ها خیلی مفیده، مخصوصاً وقتی برنامه‌ها ادامه‌دار و ذهنی-جسمی باشن. بیشترین تاثیر روی کنترل خود و حافظه کاری دیده شد و واسه انعطاف ذهنی هم کلاس‌های ورزش خلاقانه‌تر می‌تونن خیلی بیشتر کمک کنن. دانشمندها پیشنهاد دادن برای دفعات بعدی، روش‌ها هم استانداردتر باشه، هم بررسی بشه کدوم بچه‌ها بیشتر سود می‌برن، تا بشه از این نتایج تو آموزش مدرسه‌ها بهتر استفاده کرد.
اگه دوست داری بیشتر بدونی یا حتی می‌خوای مقاله اصلی رو بخونی، می‌تونی بری به: https://www.crd.york.ac.uk/PROSPERO/view/CRD420251084225.
پس نتیجه‌گیری کلی؟ برگه ورزش رو دست کم نگیر! شاید واقعا ذهن بچه‌هارو هم اندازه بدنشون قوی و انعطاف‌پذیر کنه.
منبع: +
