چطور اعتمادبه‌نفس و خستگی بعد از جراحی کبد می‌تونن ترس از حرکت رو کم یا زیاد کنن؟!

خب بذار اول موضوع رو روشن کنیم: کسایی که جراحی لاپاراسکوپی برای سرطان اولیه کبد انجام دادن، یعنی یه نوع جراحی با حداقل برش که برای برداشتن تومور کبد به کار می‌ره، معمولاً بعدش یه مشکل بزرگ دارن: میترسن حرکت کنن! به این ترس میگن “کینزیوفوبیا” (Kinesiophobia) که یعنی آدم از حرکت کردن می‌ترسه یا یه جورایی فکر می‌کنه اگه حرکت کنه، شرایطش بدتر میشه. این ترس نه‌تنها باعث میشه تحرکشون بیاد پایین، بلکه روحیه‌شون هم خراب میشه و کلاً کیفیت زندگی‌شون میاد پایین.

حالا سوال: چرا همچین ترسی بعد از جراحی بین این افراد رایجه و چه چیزهایی روی این قضیه تاثیر داره؟ این مقاله دقیقا همینو بررسی کرده. بیاید با زبان خودمونی کل داستان رو تعریف کنم!

اولش دانشمندها اومدن یه گروه ۳۲۸ نفره از این بیماران رو که بین ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۴ جراحی کرده بودن، بررسی کردن. ازشون پرسیدن چقدر به خودشون اعتماد دارن (این رو بهش میگیم Self-efficacy یا همون خودکارآمدی – یعنی آدم چقدر خودش رو تو انجام یه کار موفق می‌دونه)، چه‌قدر از حرکت می‌ترسن (اینو با یه ابزار به اسم TSK-11 اندازه گرفتن)، و چقدر خستگی بعد از عمل دارن (که بهش میگن Postoperative Fatigue یا POF – یعنی همون خستگی که بعد از جراحی سراغت میاد و می‌تونه مدت‌دار باشه). از حال روحیشون هم پرسیدن که خیلی مهمه!

نتیجه‌ها چی بود؟ خیلی جالب! فهمیدن کسایی که خودشون رو آدم قوی و موفقی تو زندگی می‌دونن، خیلی کمتر از حرکت کردن بعد از عمل می‌ترسن (اصطلاح علمی‌ش میشه: همبستگی منفیِ متوسط بین self-efficacy و kinesiophobia با ضریب r = -0.544). یعنی هرچی آدم به خودش بیشتر اعتماد داشته باشه، کمتر ترس به دلش راه می‌ده و راحت‌تر پا میشه راه میره یا کاراشو می‌کنه.

اما مسئله فقط این نیست! این اعتمادبه‌نفس از یه مسیر غیرمستقیم هم اثر میذاره که اتفاقاً خیلی مهمه: یکی‌ش خستگی بعد از عمله (POF). یعنی وقتی اعتماد به نفس بالاتره، آدم کمتر خسته میشه و این خستگی کمتر باعث ترس از حرکت میشه. این بخش غیر مستقیم، ۲۷.۳۲٪ کل تاثیر رو توضیح میده.

دومی−که خیلی مهمه−حالات روحی منفی مثل اضطراب و افسردگیه. وقتی کسی حال روحیش گرفته‌ست یا بی‌حال و افسرده‌ست، حتی اگه بدنی هم بتونه، باز هم از حرکت می‌ترسه چون فکرش درگیر اون حسای منفیه. این وسط هم ۱۸.۵۶٪ از کل تاثیر اعتماد به نفس رو همین احساس‌ها ایجاد می‌کنن.

حالا جالب‌تر اینجاست که خستگی و احساس منفی با هم همزمان (مثلاً آدم هم خسته باشه، هم حال روحیش گرفته باشه) می‌تونن مثل یه زنجیر روی ارتباط اعتمادبه‌نفس و ترس از حرکت اثر بذارن. دانشمندها این رو میگن effect chain-mediating (یعنی عامل زنجیره‌ای که تو حلقه تاثیرگذاری قرار می‌گیره). این دو با هم ۵۷.۵۶٪ کل تاثیر غیرمستقیم رو درست می‌کنن! یعنی اکثراً این حسای ناخوشایند و خستگی بعد جراحی هست که باعث میشه تا آدم از حرکت بترسه و کم‌تحرک بشه.

پس اگه بخوایم تو یه جمله ساده جمع‌بندی کنیم: اگه بعد از جراحی کبد اعتمادبه‌نفس رو تقویت کنیم، کمک کنیم فرد از لحاظ روحی شاد و مثبت بمونه و خستگیش رو بهتر مدیریت کنه، می‌تونیم ترس از حرکت و کم‌تحرکی رو به شدت کم کنیم. این نه‌تنها بدنشون سریع‌تر ریکاوری میشه بلکه روحیه‌شون هم خیلی بهتر میشه.

نتیجه آخرش چیه؟ دانشمندها می‌گن یافته‌هاشون می‌تونه کمک کنه تا برنامه‌های بهتری برای توانبخشی آدمایی که جراحی کبد داشتن، بچینیم – مخصوصاً اینکه بیشتر روی اعتمادبه‌نفس، مدیریت خستگی و حمایت روحی کار کنیم تا بتونن بعد عمل راحت‌تر حرکت کنن و زودتر به زندگی برگردن.

منبع: +