این روزها دیگه کمتر کسی پیدا میشه که توی شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام یا فیسبوک نباشه یا حداقل روزی چند بار سرکی بهش نزنه. اما یه سؤال جدی همیشه ذهن خیلی‌ها رو مشغول کرده: این همه وقت‌گذرونی تو شبکه‌های اجتماعی دقیقاً چه تاثیری روی حال و احوال روانی ما جوونا داره؟
یه اصطلاح مهم تو این وسط هست به اسم “مقایسه اجتماعی”، یعنی وقتی آدم خودش رو با بقیه مقایسه می‌کنه. حالا این مقایسه دو مدل داره:
- مقایسه روبه‌بالا (Upward Comparison): یعنی یکی رو می‌بینی که از خودت موفق‌تر، خوشگل‌تر یا خوشحال‌تر به نظر میاد و حس می‌کنی ازش عقب‌تری.
- مقایسه روبه‌پایین (Downward Comparison): یعنی یکی رو می‌بینی که شاید ازت وضعیتش بدتره و حس می‌کنی وضعت از اون بهتره.
حالا یه تحقیق جالب اومده بررسی کرده که این مقایسه‌ها چطوری می‌تونن رابطه بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی (مثل اینستاگرام و فیسبوک) و عزت نفس و حتی افسردگی رو بچرخونن و چه نقشی تو این ماجرا دارن.
کل ماجرا توی دو تا مطالعه بررسی شده:
مطالعه اول: تو اوج دوران کرونا با ۱۳۹ نفر (۵۱٪ خانم، ۷۳٪ سفیدپوست)، پژوهشگران دنبال این بودن که ببینن این مقایسه‌ها روی اینستاگرام چه بلایی سر عزت نفس جوونا میاره. یه نکته: عزت نفس اینجا یعنی همون حس باارزش بودن آدم نسبت به خودش، که خودش دو مدل داشت، “کلی” و “فیزیکی” (یعنی بدن خودت رو چقدر دوست داری). یافته‌ها نشون دادن هرچی بیشتر تو اینستاگرام بودی و بیشتر خودتو با بهترها مقایسه می‌کردی (یعنی مقایسه روبه‌بالا)، عزت نفس کلیت پایین‌تر می‌اومد! اما جالب این بود که مقایسه روبه‌بالا نتونست عزت نفس فیزیکی رو هم پایین بیاره، یعنی تاثیرش فقط رو حس کلی آدم نسبت به خودش بود.
مطالعه دوم: این بار تحقیق بعد از کرونا و با شرکت‌کننده‌های بیشتری (۴۱۳ نفر، ۵۸٪ خانم، ۶۲٪ سفیدپوست) انجام شد و علاوه بر اینستاگرام، فیسبوک هم اضافه شد. این دفعه یه نکته جدید وارد شد به اسم “شدت مقایسه روبه‌بالا”. یعنی اینکه کسی که داری خودتو باهاش مقایسه می‌کنی چقدر ازت بهتر به نظر میاد. علاوه بر این، به بازخورد اجتماعی (Social Feedback، یعنی همون لایک و کامنت و واکنش مردم) و علائم افسردگی هم دقت کردن.
نتایج این یکی جالب‌تر شد: هم اینکه هرچی بیشتر خودتو با بهترها مقایسه می‌کردی (چه در عزت نفس کلی و چه فیزیکی)، احساس بدتری نسبت به خودت داشتی و حتی علائم افسردگی هم بیشتر می‌شد. یعنی این مقایسه کردن نه تنها عزت نفس رو خراب می‌کنه، بلکه حال روحی رو هم به هم می‌زنه! اما یه نتیجه عجیب هم گرفتن: اونایی که خیلی زیاد تو شبکه‌های اجتماعی بودن، اتفاقاً نسبت به بقیه مقایسه‌های شدیدتری انجام نمی‌دادن. شاید چون دیگه انقدر مقایسه کردن براشون عادی شده بود که اثر منفی اونقدر شدید نشد!
در نهایت، همه این نتایج به این موضوع اشاره دارن که مقایسه روبه‌بالا و میزان شدتش نقش مهمی تو تاثیر شبکه‌های اجتماعی روی عزت نفس و حال روانی جوونا دارن. البته این تأثیر زیاد بزرگ نیست (تقریباً بین ۶ تا ۹ درصد تفاوت‌ها رو توضیح میده) ولی با این حال مهمه چون خیلی از آدم‌ها ناخودآگاه تو این دام میفتن و لازم هست بیشتر درباره عوامل دیگه‌ای که می‌تونن این آثار رو کم یا زیاد کنن، تحقیق شه.
خلاصه حرف این مقاله اینه: دفعه بعدی که کلی وقت تو اینستا یا فیسبوک می‌گذرونی و حس می‌کنی بقیه خیلی ازت جلوان، یادت باشه این صرفاً بازی ذهنته و مقایسه کردن لزوماً واقعیت‌ها رو نشون نمی‌ده—و خیلی‌ها درست مثل تو همین حال رو تجربه می‌کنن!
منبع: +
