تا حالا اسم «ناهنجاری جنوب اقیانوس اطلس (South Atlantic Anomaly یا به اختصار SAA)» به گوشتون خورده؟ این یکی از عجیب‌ترین و مهم‌ترین جاهای زمین از نظر میدان مغناطیسیه که دانشمندا الان کلی نگرانش شدن. میخوام براتون تعریف کنم که چه خبره!
داستان اینه که یه بخش ضعیف از میدان مغناطیسی زمین درست بالای جنوب اقیانوس اطلس هست که از سال ۲۰۱۴ تا حالا حسابی بزرگ‌تر شده. طبق داده‌های ماهواره‌ای، این منطقه تقریباً نصف قاره اروپا وسعت پیدا کرده! و یه شاخه هم به سمت آفریقا درآورده که اتفاقاً همون قسمت داره خیلی سریع‌تر ضعیف میشه.
خب، میدان مغناطیسی زمین چیه اصلاً؟ خیلی خلاصه بخوام بگم، این یه سپر محافظه که دور تا دور زمین کشیده شده و از ما و ماهواره‌ها در برابر ذرات خطرناک خورشیدی و پرتوهای مخرب مثل X-ray و فرابنفش محافظت می‌کنه. اگه یه جا ضعیف بشه، هر چی ماهواره یا فضاپیما از اون نقاط عبور کنه، بیشتر در معرض آسیب و خرابی قرار می‌گیره، ممکنه حتی خاموش بشن یا قطعه‌هاشون بسوزه.
نکته جالب‌تر اینه که این نقطه ضعف، یعنی SAA، فقط یه تیکه نیست؛ یعنی «یک بلوک واحد» نیست. کریس فینلی (Chris Finlay)، استاد ژئومغناطیس (علمی که بررسی می‌کنه میدان مغناطیسی زمین چجوری کار می‌کنه) میگه این ناحیه داره تو جهت‌های مختلف نسبت به آفریقا و آمریکای جنوبی شکل متفاوتی پیدا می‌کنه و مشخصه «یه چیز خاص» اونجا باعث اینهمه ضعف شده.
خود این SAA حدوداً از قرن ۱۹ میلادی کشف شده ولی تو این چند سال اخیر یه تغییر عجیبی کرده. ارتفاعِ میدان مغناطیسی داخل مرزهای این ناهنجاری به حدود ۲۰۰ کیلومتری سطح زمین افت کرده، در حالی که معمولاً ۶۵۰ کیلومتریه! پس معلومه هرچی فضاپیما از بالاش رد بشه، به شدت آسیب‌پذیر میشه.
حالا چرا اصلاً اینجور میشه؟ میدونید که میدان مغناطیسی زمین در اصل توسط هسته‌ی بیرونی زمین تولید میشه، یعنی جایی که کلی آهن مذاب و داغ داره دور خودش می‌چرخه (دقیقاً ۳۰۰۰ کیلومتر زیر پای ما!) و جریان‌های الکتریکی قوی درست می‌کنه که باعث میشن این میدان مغناطیسی بیاد تا سطح و حتی جو زمین. دانشمندا حتی متوجه شدن که تو بعضی نقاط زیر این SAA، «میدان مغناطیسی برمی‌گرده به سمت هسته» به جای اینکه بیاد بیرون! به این پدیده میگن “reverse flux patches” یا همون «تکه‌های شار برعکس» که باعث تقویت و گسترش SAA شدن. مثلاً یکی از این نواحی داره به سمت غرب، یعنی روی آفریقا حرکت می‌کنه و همون‌جا ناهنجاری شدیدتر میشه.
این داده‌ها رو بیشتر از ماموریت ماهواره‌ای Swarm آژانس فضایی اروپا (ESA) به دست آوردن که مخصوص اندازه‌گیری تمام تغییرات مغناطیسی زمین ساخته شده. سه تا ماهواره کاملاً همسان واسه این ماموریت دارن کار می‌کنن و از ۲۰۱۳ شروع به فرستادن اطلاعات کردن. جالب اینجاست که اونا فهمیدن فقط این ناهنجاری جنوب نیست که تغییر کرده؛ بالای کانادا و سیبری هم میدان مغناطیسی شدیداً تغییر داشته.
طبق آخرین یافته‌ها، قدرت مغناطیسی بالای کانادا کمتر شده و منطقه‌ی قوی بالای سیبری قوی‌تر! یعنی اون ناحیه قوی بالای کانادا تقریباً به اندازه کشور هند کوچک‌تر شده ولی سایبری تقریباً به اندازه گرینلند بزرگ‌تر شده! دانشمندا فکر می‌کنن اینا همه به خاطر حرکت قطب شمال مغناطیسی به سمت سیبریه.
در نهایت، آژانس فضایی اروپا گفته خوشبختانه ماهواره‌ها فعلاً سلامت هستن و تا ۲۰۳۰ هم احتمالاً به کارشون ادامه میدن و ما می‌تونیم این تغییر عجیب و پویای زمین رو حسابی زیر نظر داشته باشیم.
پس دفعه بعد که بحث از فضا و مغناطیس شد، شما دیگه حسابی تو باغی و می‌دونی چرا یه نقطه ضعف بزرگ تو میدان مغناطیسی زمین، اون پایین پایین‌ها، داره روز به روز گسترش پیدا می‌کنه!
منبع: +
