اگه اهل تکنولوژی و خبرهاش باشی، مطمئناً اسم تایوان با چیپ‌سازی و شرکت غول‌آسای TSMC برات آشناست. اما پشت این قدرت چیپ‌سازی، یه داستان پیچیده و پرتنش سیاسی خوابیده که این روزها دغدغه خیلی از مردم تایوان شده: آیا چین واقعاً حمله می‌کنه یا نه؟
بیاین از یه تصویر جالب شروع کنیم: تو تایپه، سه تا دختر جوون رو می‌بینی که دارن تو یه کلاس تمرین می‌کنن چطور تو شرایط اضطراری دوستشون رو (که نقش مجروح رو بازی می‌کنه!) بکشن کنار. اونا برای این کلاس ۴۰ دلار پرداخت کردن تا خودشون رو برای یه سناریوی داغ آماده کنن: اگه چین حمله کرد، چی کار کنیم؟!
داستان تایوان و چین خیلی قدیمیه. حزب حاکم چین (یعنی حزب کمونیست یا CCP) از سالها پیش دنبال تسلط بر تایوان بوده، ولی تو این سال‌های اخیر مخصوصاً با سیاست‌های شی جین پینگ، موضوع تجدید مالکیت تایوان تبدیل شده به یه اولویت جدی‌تر واسه چینی‌ها.
حالا اون چیزی که خیلیا معتقدن فعلاً جلوی حمله چین رو گرفته، همین «سپر سیلیکونی» تایوانه؛ یعنی نقش به شدت مهم تایوان تو تولید چیپ‌های نیمه‌رسانا. مثلاً بدون TSMC و چیپ‌هایی که این شرکت درست می‌کنه، آیفون‌ها، لپتاپ‌ها و حتی دیتاسنترهای ChatGPT کلی لنگ می‌زنن. جالبه بدونی تایوان بیش از ۹۰٪ از پیشرفته‌ترین چیپ‌های دنیا رو که برای هوش مصنوعی لازمه، می‌سازه. اصلاً اگه چین یه روز تایوان رو محاصره کنه، اقتصاد دنیا رو می‌تونه تو همون سال اول ۵ تریلیون دلار ضرر بزنه! (بلومبرگ اقتصاد اینو تخمین زده)
خیلیا تو تایوان با افتخار از TSMC به عنوان قلعه نامرئی کشور حرف می‌زنن. راننده تاکسی‌های تایپه هم حتی بی‌مقدمه میگن: “تایوان حفاظت میشه چون TSMC رو داره!”
خب، چرا آمریکا و کشورهای دیگه باید براشون مهم باشه؟ چون اگه تایوان سقوط کنه یا صنعت چیپ‌سازیش نابود بشه، زنجیره تامین تکنولوژی کل دنیا بهم می‌ریزه. همین باعث میشه رهبران بزرگ دنیا یه جورایی پشت تایوان بمونن و برای محافظتش واکنش نشون بدن، حتی شدید! اما این سپر سیلیکونی داره کم‌کم سوراخ میشه؟!
چرا بعضیا الان نگرانن؟
یکی از دلایلش اینه که TSMC تحت فشار آمریکا شروع کرده به ساخت کارخانه‌های چیپ‌سازی تو آریزونا، ژاپن و حتی آلمان؛ این کاریه که ممکنه باعث بشه قدرت چیپ‌سازی از تایوان پخش بشه و ایالات متحده دیگه احساس نکنه دفاع از تایوان براش واجبه. هنوز هیچ تضمینی هم نداده‌اند که بابت این سرمایه‌گذاری، آمریکا از تایوان دفاع می‌کنه یا نه! حتی مخالفان دولت حاکم (حزب DPP) میگن که دولت به امید آمریکا داره آینده تایوان رو قمار می‌کنه.
واقعیت اینه که ترامپ (رئیس جمهور سابق و فعلی آمریکا) خیلی واضح نگفته که اگه چین حمله کنه حتماً به کمک تایوان میره؛ برعکس بایدن که چندبار مستقیم حمایت خودش رو اعلام کرده بود.
از اون طرف چین هم که اصلاً بیخیال نشده! داستان برای چین فقط تکنولوژی نیست؛ از نظرشون تایوان بخش جدا نشده مادر وطنه (قطعه گمشده سرزمین مادری!)، و همیشه از پیوستن این جزیره حرف می‌زنن. ضمناً اگر چین تایوان رو بگیره، به آب‌های عمیق دسترسی پیدا می‌کنه که خیلی برای مسیرهای دریایی و زیر دریایی‌ها مهمه.
حالا TSMC چرا اینقدر مهمه و ماجرای اون چیه؟
این شرکت رو موریس چانگ (یه کارآفرین نابغه که تو آمریکا تحصیل و کار کرده بود) سال ۱۹۸۷ بنیان گذاشت. ایده چانگ متفاوت بود: شرکت‌های دیگه خودشون چیپ طراحی و تولید می‌کردن، اما TSMC تصمیم گرفت فقط چیپ بسازه و سفارش بگیره (به این میگن foundry). این شد که حسابی رشد کرد و رقیباش مثل اینتل رو هم پشت سر گذاشت. همین کار باعث شد بقیه شرکت‌ها از ساخت چیپ آزاد شن و فقط طراحی کنن؛ یه مدل کاری که بهش میگن «fabless» یعنی بدون کارخانه ساخت چیپ.
وقتی آمریکا برای چین محدودیت صادرات چیپ گذاشت (یعنی جلوی فروش چیپ‌های خیلی پیشرفته به چین رو گرفت)، تایوان مجبور شد یا بین حمایت نظامی آمریکا و مشتری‌های چینی خودش یکی رو انتخاب کنه. از همون زمان شعار جهانی‌سازی کم‌رنگ شد و مخصوصاً تحت دولت ترامپ سیاست‌ها خیلی ملی‌گرایانه شد و تعرفه‌های سنگین روی واردات چیپ اعمال شد.
همین فشارها باعث شد که چین بدجوری بیفته دنبال خودکفایی تو صنعت چیپ؛ یعنی بخواد خودش همه چیپ‌هایی که نیاز داره رو تولید کنه، که البته هنوز به تایوان وابستگی داره و بعضی چیپ‌ها قاچاقی وارد می‌شن!
آمریکا هم برای اینکه دست بالا رو داشته باشه، به جای رفتن سراغ تولید انحصاری خود، رو دوستی با شرکت‌هایی مثل TSMC حساب کرده. ولی حتی ساخت کارخونه تو آمریکا (مثلا آریزونا) هم به این سادگی نیست، واقعاً اکوسیستم تایوان رو نمی‌تونن کپی کنن! تو تایوان، تامین‌کننده‌ها و نیروی کار ماهر همه در نزدیکیِ هم هستن و این سالها با سیاست‌گذاری و نوآوری به این نقطه رسیدن. تازه حتی اگه ۶ تا کارخانه جدید هم تو آمریکا ساخته بشه، فقط حدود ۳۰ درصد از پیشرفته‌ترین چیپ‌های TSMC اونجا تولید میشه که نسبت به ظرفیت تایوان رقم نسبتاً کمه.
تایوان همیشه بین دو آتیشه: از یه طرف می‌خواد به آمریکا نزدیک بشه تا حمایت داره، ولی خیلیا معتقدن این نزدیکی بیشتر، همزمان ریسک حمله چین رو هم بالا می‌بره! یه نظرسنجی جدید نشون داده که حدود ۳۵٪ مردم تایوان فکر می‌کنن رویکرد خیلی طرفدار آمریکا باعث تحریک چین به حمله میشه.
تایوان از ازل مشکل حاکمیت داشته! اول تحت کنترل ژاپن بود، بعد جمهوری چین روش مسلط شد، بعد از جنگ داخلی کمونیست‌ها موندن تو چین و بقیه ملی‌گراها اومدن تایوان و تا مدت‌ها حکومت نظامی بود. اولین انتخابات آزاد در ۱۹۹۶ برگزار شد و رقابت دو حزبی KMT (طرفدار نزدیکی با پکن) و DPP (ضد نزدیکی با چین) شروع شد. الان هم دعوا همینه: بعضیا میگن باید آمادگی نظامی رو بیشتر کنیم (مثل DPP)، بعضیا میگن باید مستقیم با چین مذاکره کرد (مثل KMT).
در همین حال، چین هم هیچ‌وقت از عقب نکشیده. پروازهای نظامی چین دور تایوان به شکل بی‌سابقه‌ای الان زیاده (بیش از ۲۰۰ بار در ماه!) و مانورهایی برگزار می‌کنن که شبیه تمرین تهاجم یا محاصره کامل جزیره‌ست. این یه تاکتیکیه که بهش میگن “منطقه خاکستری”، چون رسماً جنگ نیست اما زیادی تهدیدآمیزه.
اما سناریوی حمایت آمریکا هم خودش جای بحث داره؛ چون بعد از ماجرای اوکراین، خیلی‌ها تو تایوان فکر می‌کنن کمک آمریکا منوط به اینه که خود تایوان هم مقاومت نشون بده. با جنگ شبیه‌سازی شده نشون دادن که باید حداقل یک ماه خود تایوان تاب بیاره تا آمریکا بتونه دخالت کنه.
از نظر اقتصادی هم فشار زیاده. دولت ترامپ حتی تعرفه‌های ۳۲ درصد و بعد ۲۰ درصد برای واردات از تایوان گذاشت و داره تلاش می‌کنه کل زنجیره تامین چیپ رو بکشه سمت خاک آمریکا. البته TSMC هم بیکار نیست و شدیدترین سرمایه‌گذاری تاریخ رو تو آمریکا انجام داده (کل سرمایه‌گذاری تا به حال به ۱۶۵ میلیارد دلار رسیده!) و خودش داره تو آریزونا برنامه کارآموزی هماهنگ می‌کنه تا نیروی ماهر آمریکایی تربیت کنه.
اما همه چیز به این راحتی‌ها نیست…
خود دولت آمریکا برنامه مشخصی برای حمایت درازمدت از صنعت نیمه‌رساناها نشون نداده. حتی گاهی تحریم‌های جدید علیه TSMC وضع می‌کنه (به خاطر فروش چیپ به شرکت‌هایی مثل هواوی)، و همین باعث ایجاد یک جور بلاتکلیفی جدی تو این صنعت شده. از یه طرف TSMC نمی‌خواد تخم‌مرغ‌هاشو تو یه سبد بذاره و فقط به تایوان محدود بمونه، از طرف دیگه هم نمی‌تونه اکوسیستم خودش رو همین‌جوری کپی پیست کنه تو آمریکا.
این وسط، چین هم نشسته و حسابی بازی اطلاعاتی راه انداخته، مخصوصاً بعد از سفر نانسی پلوسی به تایوان سال ۲۰۲۲. هم حملات سایبری شدت گرفته، هم تبلیغات منفی تو فضای مجازی از این مدل که: “TSMC داره کاملاً به آمریکا منتقل میشه و تایوان داره قدرت خودش رو از دست میده!” یا اینکه مرتب اصطلاحاتی مثل «خالی‌کردن تایوان» یا «زدودن تایوان‌محوری» رو می‌شنوی. هدف این تبلیغات: دامن زدن به اختلاف‌های داخلی، ایجاد بی‌اعتمادی و تضعیف روحیه مردم تایوان.
در نهایت، کِش و قوس اصلی همین قرار گرفتن تایوان وسط دعوای چین و آمریکاست. طرف چینی‌ها کلاً روی چیپ‌ها یا TSMC حساب باز نکردن؛ براشون گرفتن خود جزیره شعار اصلیه. پس برای تایوان و خواب راحت مردمش، سپر سیلیکونی فعلاً قضیه رو کش‌دار کرده… اما شاید برای آینده، یه سپر محکم‌تر و قوی‌تر از سیلیکون لازم باشه!
و این داستان هنوز ادامه داره…
منبع: +
