حتماً این روزا شما هم تو خیابون‌ها دوچرخه‌های برقی اشتراکی رو دیدین – همون‌هایی که هرکسی می‌تونه یه مدت سوارشون بشه و بعد تحویل بده. یه تحقیقی اومده دقیق بررسی کنه که چی باعث میشه مردم واقعا از این دوچرخه‌ها استفاده کنن؛ مخصوصاً تو شهرهای هوشمند که کلی حرف از توسعه پایدار و حمل‌ونقل سبز درمیون هست!
حالا موضوع اینه که خیلی از پژوهش‌ها قبلاً تلاش کرده بودن رفتار مردم رو با مدل‌هایی مثل “مدل پذیرش فناوری” (TAM یعنی یه مدلی که بررسی می‌کنه مردم چطور یه فناوری جدید رو می‌پذیرن) یا “نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده” (TPB که درباره‌ی پیش‌بینی رفتار آدم‌ها تو موقعیت‌های جدید بحث می‌کنه)، تحلیل کنن. ولی کمتر پیش اومده بود که این دوتا رو باهم ترکیب کنن و ببینن اهداف محیط زیستی، مثل رسیدن به انتشار صفر آلاینده‌ها (NZE – یعنی دیگه هیچ آلاینده مضری وارد هوا نشه)، چقدر روی تمایل مردم اثر داره.
تو این تحقیق، اومدن چندتا متغیر مهم رو وارد بازی کردن:
- “هنجارهای ذهنی” (Subjective Norms یا SN): یعنی مردم وقتی می‌بینن بقیه دارن یه کاری می‌کنن یا انتظار دارن انجامش بدن، بیشتر انگیزه می‌گیرن. مثلاً اگه دوستات همگی از دوچرخه‌های برقی استفاده کنن، تو هم وسوسه می‌شی امتحانش کنی!
- “کاربردپذیری ادراکی” (Perceived Usefulness یا PU): اینکه فکر می‌کنی این دوچرخه واقعاً به کارت میاد یا نه. یعنی راحت‌تر، سریع‌تر یا به‌صرفه‌تره؟
- “نگرش کاربر” (Attitude یا ATU): همون حس و نظر کلی خودت نسبت به این دوچرخه‌هاست.
- “کنترل رفتاری ادراکی” (Perceived Behavioral Control یا PBC): این حس که آیا واقعاً می‌تونی و برات راحته که بری از این دوچرخه‌ها استفاده کنی یا نه.
- و البته “انتشار صفر آلاینده‌ها” (NZE یا Net Zero Emission): یعنی به کمترین میزان ممکن رسیدن تولید آلودگی هوا، که خب حرف محیط زیسته!
تو این مطالعه با یه نظرسنجی آنلاین از ۲۹۸ نفر (۱۸ تا ۵۴ ساله) ساکن شهرها، کلی اطلاعات جمع کردن. بعدش هم با یه روش آماری خفن به اسم مدل‌سازی معادلات ساختاری (Structural Equation Modeling – یعنی بررسی ارتباط بین همه‌ی این متغیرها با روابط ریاضی)، داده‌ها رو تحلیل کردن.
نتایج جالب شده بود؛ مثلاً:
- هنجارهای ذهنی خیلی رو نگرش به کاربردپذیری اثر می‌ذاره. یعنی اگه بقیه راضی باشن یا توصیه کنن، احتمالاً راحت‌تر فکر می‌کنی این دوچرخه‌ها به درد بخورن.
- کاربردپذیری نقش واسطه رو بازی می‌کنه. اگه احساس کنی دوچرخه‌های اشتراکی واقعاً کارتو راه می‌ندازن و محیط زیست رو هم کمک می‌کنن، هرجوری حساب کنی تمایل بیشتری واسه استفادشون داری.
- جالب‌تر اینکه وقتی مردم متوجه می‌شن قراره به هدف انتشار صفر نزدیک بشن (یعنی یه گام کوچیک واسه آینده‌ی تمیزتر ما)، احساس می‌کنن می‌تونن راحت‌تر برن سمت این دوچرخه‌ها (یعنی کنترل رفتاریشون بیشتر میشه).
به طور خلاصه: این تحقیق نشون داده هرچی بیشتر اجتماع و دوستا کارهای سبز رو تبلیغ کنن، سیستم دوچرخه‌ها بهتر طراحی بشه و آدم‌ها بفهمن خودشون واقعاً می‌تونن یه کمکی به محیط‌زیست بکنن، احتمال اینکه دوچرخه‌های برقی اشتراکی برای حمل‌ونقل به یه انتخاب جدی تبدیل بشن، خیلی زیاد میشه.
در آخر پیشنهاد داده شده که مدیران شهری و برنامه‌ریزان باید هم از نظر اجتماعی فرهنگ‌سازی قوی کنن، هم دوچرخه‌ها رو جوری طراحی کنن که همه حس کنن واقعاً مفیدن، هم مردم رو با سیاست‌های سبز به سمت رفتارهای دوستدار محیط‌زیست هدایت کنن. اینجوری هم شهر هوشمندتر میشه، هم هوا تمیزتر نفس می‌کشیم، هم رفت‌وآمدمون راحت‌تره. به قول معروف: با یه تیر چند نشون! 😉
منبع: +
