خب رفقا، امروز میخوام درباره یه موضوع خیلی جذاب (و شاید کمی ترسناک!) حرف بزنم: یه گسل خیلی خیلی قدیمی و بزرگ به اسم “تینتینا” که زیر منطقه یوکان کانادا پنهون شده و حالا دانشمندا کشف کردن ممکنه یه زلزله حسابی ازش دربیاد!
بیاید اول یک کم درباره خود این گسل صحبت کنیم: تینتینا دقیقاً همون شکافی توی پوسته زمینه که لایه‌های زمین رو اونجا از هم فاصله گرفتن و تکنیک صفحه‌های زمین شناسی باعث حرکتشون میشه (تکتونیک یعنی همون حرکت صفحات سنگی زیر زمینمون). این گسل تقریباً هیچ سر و صدایی توی 12 هزار سال گذشته نکرده و همه فکر می‌کردن خوابیده و دیگه کار خاصی نداره، اما تحقیقات جدید نشون داده ممکنه هنوز حسابی ظرفیت زلزله داشته باشه و حتی بتونه زلزله با قدرت 7.5 ریشتر درست کنه!
گسل تینتینا حدود 1000 کیلومتره (یعنی بیشتر از 620 مایل!) و از شمال شرقی بریتیش کلمبیا شروع میشه، میره داخل یوکان و تا آلاسکا میاد بالا. یه نکته جالب اینه که سر جنوبی تینتینا به یه گسل خیلی معروف دیگه به اسم راکی مونتین ترنچ وصل میشه؛ این راکی مونتین‌ترنچ، یه دره غول‌آسا تو جنوب کانادا و شمال مونتانا درست کرده.
حالا این گسل قدیمی، اصلاً بی‌حرکت نبوده! حدود 40 میلیون سال پیش (دوره زمین‌شناسی عصر ائوسن!)، یکی از لبه‌هاش سالی حدوداً 13 میلیمتر جابجا میشده (تقریباً نصف یه اینچ). در طول میلیون‌ها سال، این جابجایی‌ها باعث شدن گسل تینتینا اصلاً دست‌خالی نباشه.
دانشمندها برای اینکه ببینن تو این مدت چقدر تنش توی گسل ذخیره شده، از یه سری ابزار خفن استفاده کردن. یکی از اینا LiDAR هست – یعنی یه جور دستگاه لیزری که با اشعه لیزر از بالا نقشه دقیق برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌های زمین رو می‌سازه و حتی می‌تونه درخت و پوشش گیاهی رو نادیده بگیره و فقط خود پوسته زمین رو نشون بده!
محاسبات و بررسی‌های این تصاویر نشون داده توی این 2.6 میلیون سال گذشته، دو طرف گسل نسبت به هم تقریباً 1000 متر جابجا شدن. توی 136,000 سال اخیر هم این اختلاف جابجایی حدود 75 متر بوده. دانشمندا حدس می‌زنن برای این حجم حرکت باید صدها زلزله کوچیک و بزرگ رخ داده باشه و تقریباً سالی بین 0.2 تا 0.8 میلیمتر لغزش داشته.
تحقیقات جدید میگه دست‌کم 12 هزار ساله یه زلزله بزرگ که سطح زمین رو بشکافه رخ نداده، اما همین مدت باعث شده الان تقریباً 6 متر تنش (یعنی فشار و لغزش جمع شده بین دو طرف گسل!) ذخیره بشه. طبیعتاً هر وقت این مقدار به حد آستانه برسه، ممکنه گسل بشکنه و یه زلزله بزرگ رخ بده (مثلاً این گسل معمولاً بین 1 تا 10 متر جمع‌شدگی رو دیگه بیشتر تحمل نمی‌کنه و می‌شکنه!).
ترون فینلی، دانشمند زمین‌شناسی که این تحقیق رو انجام داده، میگه: “ما نمی‌تونیم بگیم قطعاً فردا یا هزار سال دیگه این گسل می‌لرزه، ولی می‌دونیم تو محدوده خطر هستیم.”
ولی جالبه بدونیم کل این منطقه، یعنی یوکان و اطرافش، اصلاً از قدیم مناطق زلزله‌خیز محسوب می‌شن و حتی بخش آلاسکای تینتینا هم فعلاً فعال حساب میشه. پیتر هائوسلر که پژوهشگر بازنشسته مرکز زمین‌شناسی آمریکا در آلاسکاست، میگه: “بالاخره یکی شواهدی پیدا کرد که تینتینا واقعاً فعال بوده!”
حالا دقیقاً چه کسانی تو خطرن؟ این گسل بیشتر نزدیک داوسون سیتی تو کاناداست که جمعیتی حدود 1600 نفر داره. البته کنار این شهر، یه سری معادن هم هستن که اگه زلزله‌ای رخ بده، خطر سقوط زمین یا رانش زمین هم زیاد میشه.
نکته مهم اینه که برای فهم دقیق‌تر اینکه این گسل چقدر زود ممکنه بلرزه، باید دانشمندا بیان و تو خاک گسل گودال بکنن و لایه‌های سنگ و خاک رو بررسی کنن تا بفهمن هر چند وقت یک بار زلزله بزرگ اتفاق افتاده.
در کل، فقط اینکه مدت‌ها ساکت بوده معنی بی‌خطر بودنش نیست! حالا که معلوم شده تینتینا این همه تنش جمع کرده، باید دولتی‌ها و ساکنین منطقه هم این خطر رو جدی‌تر بگیرن و آمادگی خودشون رو بالا ببرن.
در آخر، این ریزه‌کاری‌های زمین‌شناسی واقعاً نشون میده زمین زیر پامون همیشه پویاست و هر لحظه ممکنه سوپرایزمون کنه. پس اگه دوست دارید طبیعت اسرارآمیز زمین رو بشناسید، حتماً اخبار مربوط به گسل تینتینا و گسل‌های مشابه رو دنبال کنید. کی می‌دونه، شاید سوژه بعدی زلزله‌های بزرگی که دانشمندها میخوان پیش‌بینی کنن همین نزدیکی‌ها باشه!
منبع: +
