تا حالا شده به خودت بگی چرا موهام داره سفید میشه یا چرا پوست بابابزرگای خونه پر چین و چروک شده؟ خب بیا یه ذره خودمونی و بی‌دردسر در مورد پیری و اتفاقایی که واسه بدنمون میفته حرف بزنیم.
اول چیز مهم! پیری همون روندیه که بدن یواش یواش سنش میره بالا و انگار سلول‌هاش خسته میشن و کارکردشون ضعیف میشه. حالا بعضیا معتقدن حتی قبل از اینکه به دنیا بیایم، از وقتی جنینیم و سلول‌هامون ساخته میشن، همین ماجرای پیری شروع میشه.
خلاصه‌ی فکتای جذاب در مورد پیری:
- دلیلش چیه؟ سلول‌ها داغون و ضعیف میشن؛ هر چی سن میره بالا، بدن دیگه مثل قبل نمی‌تونه خودش رو درست کنه.
- کی شروع میشه؟ بعضیا میگن حتی قبل تولد، وقتی که سلول‌های اول جنین شکل می‌گیرن.
- سرعتش چقدره؟ واسه هر کسی فرق می‌کنه. حتی توی یه نفر هم ممکنه یه مدت تندتر باشه یه مدت کندتر.
مثلاً: الان اونایی که موهاشون خاکستری یا سفید شده یا رو دست و صورتشون لک‌های قهوه‌ای داره، اینا فقط ظاهرشه! ولی واقعاً پیری یعنی تمام اعضا بدن، از ریز تا درشت، کم‌کم دیگه مثل جوونی کار نمی‌کنن.
دیگه خبری از اون ترمیم سریع بچگی نیست! موقع بچگی یا نوجوونی، اگه سلولی تو بدن خراب شه، سریعاً با یک سلول جدید جایگزین میشه. ولی هر چی بزرگ‌تر میشیم، همین روند کند میشه و بدن دیرتر خودش رو ترمیم می‌کنه.
حقایق باحال و عجیب پیر شدن:
- مثلاً بعضی مردا هر چی پیرتر میشن، ابروهاشون پرپشت و بلندتر میشه، یا تو گوش و دماغشون مو درمیاد! دلیلش افزایش یه سری هورمون‌هاست که رشد موی غیرعادی رو فعال می‌کنه.
- بعضیا بهشون میگن “سوپرایجر” چون مغزشون پیر نمیشه یا خیلی آروم‌تر از بقیه پیر میشه؛ مثلاً آدم‌هایی تو ۸۰ سالگی مغزشون درست شبیه آدم ۵۰ ساله کار می‌کنه! سوپرایجر یعنی پیرهایی که مغزشون شاداب مونده.
- پیرترین آدم دنیا تا امروز گفته شده ژان کالمونت بوده، یه خانم فرانسوی که گفتن ۱۲۲ سال و ۱۶۴ روز زنده بود! البته بعضیا شک دارن واقعاً انقدر سن داشته باشه.
- آدمها معمولاً قدشون با افزایش سن کوتاه‌تر میشه. بین ۳۰ تا ۷۰ سالگی، طبیعی هست ۲.۵ تا ۵ سانت قد کم بشه!
- هنوز علمی ثابت نشده که آدم تا حداکثر چند سال می‌تونه زنده بمونه؛ بعضیا میگن نهایتاً ۱۵۰ سال، بعضیا هم عددهایی بالاتر ذکر می‌کنن.
چی باعث پیری میشه؟
خلاصه‌اش اینه: تمام سلول‌های بدن یه روزی خراب میشن و می‌میرن. هر چقدر سن میره بالا، سلول‌ها کندتر تقسیم میشن و دیگه مثل قبل نمی‌تونن خودشونو تر و تمیز و جوان نگه دارن. مثلاً غشای سلولی سفت میشه، غذارسانی و پاکسازی درست انجام نمیشه. چیزهایی مثل DNA هم آسیب می‌بینن و بدن کندتر خودش رو بازسازی می‌کنه.
حتی شکل ظاهر هم عوض میشه! غضروف گوش و بینی نرم و وارفته میشه و باعث میشه گوش و بینی سن بالاها بزرگ‌تر به نظر برسه. عضله‌ها و استخوان‌ها ضعیف و کم‌حجم میشن و این یعنی قدرت کمتر و کوتاهی قد.
در مغز هم ماجرا هست: ماده‌ای به اسم میلین (همون پوشش چربی دور رشته‌های عصبی که انتقال پیام عصبی رو سریع می‌کنه) کم میشه و باعث میشه حافظه و یادگیری سخت‌تر بشه.
یه بیماری نادر و عجیب هم هست به اسم پروگریا (Progeria)، یعنی بعضیا هنوز بچه‌ن ولی علائم پیری شدید دارن؛ موهاشون میریزه، پوستشون چروک میشه. این هم به خاطر یه جهش ژنی (یعنی تغییر توی ژن‌ها) اتفاق میفته و سالی حدود ۴۰۰ بچه تو دنیا بهش مبتلا میشن.
چرا پوست چین و چروک میشه؟
پوست که شاید اولین چیزی باشه که همه بهمون میگن پیر شدی! با بالاتر رفتن سن، پوست کشسانیش رو از دست میده، خشک‌تر میشه و آب توش کم میشه. لایه درم (Dermis یعنی همون لایه میانی پوست که کلی فیبر و سلول داره) نازک میشه و دیگه اون سفتی جوونی رو نداره. واسه همین خطوط و چروک و شل شدن پوست به وجود میاد.
علاوه بر پیری، آلودگی هوا، سیگار کشیدن (از جمله ویپ و وسایل الکترونیکی نیکوتین‌دار)، نور آفتاب و چیزهایی که رادیکال آزاد تولید می‌کنن، این روند رو سریع‌تر می‌کنن. نور UV خورشید هم پروتئین کلاژن پوست رو ضعیف می‌کنه؛ اینو بهش میگن photoaging یعنی پیری بر اثر نور آفتاب.
چرا شنوایی و بینایی بدتر میشه؟
شنوایی با افزایش سن معمولاً ضعیف میشه. یه اسم علمی داره: presbycusis (پرس‌بیکوسیس یعنی کاهش شنوایی وابسته به سن). دلیلش خراب شدن سلول‌های ظریف تو گوش میانی و داخلی و فرسوده شدن پرده گوش و استخوانچه‌هاست. موم گوش هم غلیظ‌تر و چسبناک‌تر میشه و گاهی راه گوش رو می‌بنده.
بینایی هم کم میشه؛ بعد از ۴۰ سالگی معمولاً تولید اشک کمتر میشه و عضله‌هایی که چشم رو می‌چرخونن ضعیف‌تر میشن، پس میدان دیدِ اطراف کمتر میشه. عدسی چشم سفت‌تر میشه (اسمش presbyopia یا پیرچشمیه)، در نتیجه سخت میشه نزدیک رو دید. کم‌کم عدسی زرد میشه و گاهی کدر، که بهش میگن آب‌مروارید.
آیا یه جا یهو سرعت پیری زیاد میشه؟
آره، دانشمندا بررسی کردن و دیدن که پیری تو بعضی بازه‌ها به طور خاص سرعت می‌گیره. مثلاً حدود ۳۴، ۴۴، ۶۰ و ۷۸ سالگی روند سرعت پیری شدت می‌گیره. به خصوص وقتی نزدیک ۶۰ سالگی میشی، سیستم ایمنی بدن ناگهان سریع افت می‌کنه و بدن در برابر بیماری‌ها ضعیف‌تر میشه.
در همین حدود هم قدرت عضله‌ها کاهش پیدا می‌کنه، رگ‌ها سفت میشن، قلب باید سخت‌تر کار کنه و دچار فشار خون میشه.
میشه جلوی پیری رو گرفت یا برعکسش کرد؟
خب، تا امروز هیچ راه سحرآمیزی واسه توقف یا برعکس کردن کامل پیری پیدا نشده—but خبر خوب اینه که میشه روند خیلی از آسیب‌های وابسته به سن رو کند کرد. مثلا:
- فعالیت بدنی منظم (مثل دویدن یا شنا) خیلی مفیده، باعث میشه قلب و رگ‌ها سالم‌تر بمونن و احتمال سکته و دیابت نوع ۲ کمتر بشه.
- تمرینات قدرتی مثل کار با کش ورزشی یا وزنه کمک می‌کنه عضلات تقویت بشن، زمین خوردگی کمتر بشه و تعادل بهتری داشته باشیم.
- خوردن غذاهای سالم مثل سبزیجات، غلات کامل و پروتئین کم‌چرب می‌تونه طول عمر و سلامت رو بالا ببره.
یه عده فکر می‌کنن کارهای عجیب مثل تزریق خون آدم جوان به پیرها می‌تونه معجزه کنه، ولی هیچ مدرک علمی پشت این ادعاها نیست و حتی ممکنه خطرناک هم باشه. دانشمندا دارن روی داروها، واکسن‌ها یا مولکول‌هایی که بتونن اثرات پیری رو کند یا برعکس کنن تحقیق می‌کنن، ولی فعلاً همه‌ش مرحله آزمایشی و تستیه.
چند تا نکته جالب دیگه در مورد پیری:
- رکورد مسنی خیلی‌ها قابل اعتماد نیست چون ثبت دقیق تولد به این سادگی‌ها نبوده. مثلاً یه مرد اندونزیایی اسمش بود Mbah Gotho ادعا کرد ۱۴۷ سال عمر کرده، اما چون قبل ۱۹۰۰ میلادی توی اندونزی شناسنامه نمی‌دادن، سند قطعی ندارن.
- خواب سالمندان فرق داره: معمولاً سبکتر می‌خوابن و دوره خواب عمیق‌شون کوتاه‌تره، ولی هنوز به همون ۷-۸ ساعت خواب نیاز دارن، فقط کیفیتش متفاوت شده.
- تمرین با کش و ورزش روزمره می‌تونه قدرت، انعطاف‌پذیری و تعادل رو حتی در سن بالا خیلی بهتر کنه و جلوی بعضی آسیب‌های پیری رو بگیره.
جوامع پیر و فوق پیر
به جامعه‌ای که بیشتر از ۱۴ درصد مردمش بالای ۶۵ سال سن دارن، “جامعه پیر” میگن. اگه این عدد بالای ۲۰ درصد باشه، میشه “جامعه فوق پیر”. مثل هنگ‌کنگ که جزو همین دسته‌هاست!
پس اگه می‌خوای شاد و سالم زندگی کنی، بجای دنبال معجون جوانی بودن بهتره سبک زندگی‌تو بسازی و فعال و سالم بمونی. پیری بخشی طبیعیه از زندگیه، اما میشه با حرکت و تغذیه خوب، کیفیتشو بالا برد. بازم سؤال داشتی در مورد خاکستری شدن مو یا آب رفتن قد و چرا خماری‌ها بعد سن بدتره می‌تونی سرچ کنی، دنیا پر از جوابای جالبه!
منبع: +
