بیا یه حرف صمیمی بزنیم درباره یه موضوعی که شاید خیلیامون بهش فکر نکرده باشیم: آدم‌هایی که مشکل بینایی دارن (یعنی نابینا یا کم‌بینا هستن)، چطور تو دنیای دیجیتال حرکت می‌کنن؟ واقعاً پلتفرم‌های آنلاین چقدر براشون قابل استفاده‌ست؟ کسایی که می‌تونن همه‌چی رو واضح ببینن شاید زیاد به این فکر نکنن، اما اگه تو اینترنت خیلی راحت می‌چرخیم، شاید بدونیم یه عده هم هستن که همین راهت واسه‌شون پر از چالش و مانعه.
یه تحقیق خیلی باحال اومده و به صورت “Systematic Literature Review” (یعنی توش کلی مقاله رو با یه روش دقیق و مرحله‌به‌مرحله جمع کرده و بررسی کرده) رفته سراغ مقالاتی که درباره همین موضوع بودن. مثلاً می‌خواد ببینه اگه کسی نابینا یا کم‌بینا باشه، استفاده‌ش از پلتفرم‌های مختلف چطور بوده و باید چی بهتر بشه تا دسترسی براش آسون‌تر شه.
تو این مطالعه اومدن با مدل PRISMA کار کردن، که خلاصه بخوام بگم یعنی بررسی سیستماتیک و مرحله‌به‌مرحله مقالات و منابع. اونا از بین ۱۳۷ تا مقاله که تو پایگاه Scopus (یه جور موتور جستجوی مقالات علمی) از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ پیدا کردن، ۴۹ تا مقاله رو انتخاب کردن که از همه باکیفیت‌تر و مرتبط‌تر بودن.
حالا چی کشف کردن؟ چندتا موضوع مهم اومده وسط، مثلاً:
- دسترس‌پذیری (Accessibility): یعنی اینکه یه نفر که نمی‌تونه ببینه یا خیلی محدود می‌بینه هم بتونه راحت از سایت یا اپ استفاده کنه.
- راهبری یا Navigation: اینکه کاربر بتونه راحت تو بخشای مختلف بچرخه و گم نشه.
- فعالیت‌های روزمره: مثلاً خرید آنلاین، پرداخت قبض یا حتی کارای عادی مثل خوندن اخبار.
- طراحی صفحه و تقسیم‌بندی صفحه (Screen Division Layout): چیدمان بخشای مختلف صفحه چطور باشه که کار برای افراد کم‌بینا و نابینا راحت‌تر شه.
- راهنمای صوتی (Audio Guidance): اینکه سیستم یا سایت راهنمایی‌ها رو بر حسب صدا به کاربر بگه، نه فقط تصویر یا متن.
جالبیش اینجاست که برای اینکه بفهمن این پلتفرم‌ها دقیقاً چقدر قابل استفاده بودن، از ابزارهایی مثل:
- System Usability Scale (SUS): یه جور پرسشنامه که امتیاز میده به میزان راحتی و کاربردی بودن یک سیستم.
- Think Aloud: یه روش که توش کاربر موقع استفاده با صدای بلند فکر می‌کنه و مشکلارو بلند میگه.
- Heuristic Evaluation: یعنی یه متخصص میاد با چک‌لیست خاص خودش سایت یا اپ رو برا مشکلات معمول بررسی می‌کنه.
گفتن که با این بررسی‌ها اصلاً فقط نمی‌خوان ببینن چیا خوب بوده، بلکه کلی تحقیق جدید رو هم گذروندن تا ببینن روند فناوری‌های کمکی (Assistive Technologies یعنی هر تکنولوژی که به افراد دارای معلولیت کمک کنه تا زندگی روزمره‌شون راحت‌تر شه) تو این چند سال چه جوری پیش رفته و چه ایده‌های تازه‌ای اومده.
یکی دیگه از بحث‌هایی که خیلی توو این تحقیقات جدی گرفتن، “مسائل اخلاقی” بودن توسعه و اجرایی کردن این فناوری‌ها بود. یعنی اگه برای یه گروه خاص مثل افراد کم‌بینا چیزی می‌سازی، باید مراقب باشی که تبعیض ایجاد نکنی یا اطلاعاتشون حفظ شه و احترام بذاری بهشون.
در نهایت، این مروری که انجام شده نه‌تنها دید خوبی به وضع فعلی این فناوری‌ها میده، بلکه یه عالمه پیشنهاد و ایده برای طراحا و برنامه‌نویسا آورده که چجوری کارشون رو بهتر کنن تا افراد نابینا تو استفاده از اینترنت جا نمونن.
پیشنهادایی که دادن هم دقیقاً برا اینه که تحقیقات بعدی و ساخت ابزارهای جدید، هی بهتر و بهتر شه و دیگه هیچ‌کس حس نکنه چون نابینا یا کم‌بیناست نمی‌تونه از اینترنت و اپلیکیشن‌ها راحت استفاده کنه. خلاصه که اینطور تحقیقات واقعاً می‌تونن مسیر فناوری رو به سمت جامعه‌ای برابرتر و جامع‌تر پیش ببرن!
پس اگه خودت یا دوستات کار طراحی یا توسعه پلتفرم انجام می‌دین، بد نیست نگاهی به این نتایج بندازی و یه کم بیش‌تر به دسترس‌پذیری فکر کنی! چون این قضیه فقط دغدغه یه گروه خاص نیست، یه جامعه بهتر و هوشمندتر رو می‌سازه برای همه.
منبع: +
