یه خبر خیلی جذاب برای طرفدارای آسمون و ستارهها دارم: یکی از درخشانترین سیستمهای ستارهای که تا حالا دانشمندا دیدن، قراره یه انفجار باحال هستهای رو به نمایش بذاره؛ طوری که حتی وسط روز هم بشه با چشم غیرمسلح دیدش! حالا بیاید داستانش رو با هم مرور کنیم.
این سیستم رو V Sagittae (وی ساژیتا) صدا میکنن و حدود ۱۰ هزار سال نوری از ما فاصله داره، توی صورت فلکی Sagitta یا همون «پیکان». حالا تو این سیستم، دو تا ستارهی خیلی خاص دارن دور هم میچرخن: یکیش یه White Dwarf یا کوتوله سفید — یعنی هستهی یه ستارهی بزرگ که مُرده و فوقالعاده چگال شده. اون یکی هم یه ستارهی بزرگتر و پرجرمتره که فعلاً هنوز نمرده! حالا این کوتوله سفیدِ گرسنه داره گاز و مواد رو از همسایهاش میکشه سمت خودش! سرعت مکیدن مواد طوریه که تا حالا دانشمندا چیزی شبیهش ندیدن.
این دو تا ستاره انقدر به هم نزدیکن که فقط تو ۱۲.۳ ساعت دور همدیگه میچرخن! هر دفعه هم دارن نزدیکتر و نزدیکتر میشن، یعنی قراره یه روزی همدیگه رو نابود کنن… و وقتی اون روز برسه، انفجاری به اسم سوپرنوا اتفاق میافته که نورش از زمین (هم روز هم شب!) دیده میشه.
دانشمندا میگن همین الان هم این کوتوله سفید اونقدر ماده داره میبلعه که بهزودی یه انفجار به اسم نوا (Nova) ایجاد میشه. حالا نوا چیه؟ یه انفجار سطحی روی کوتوله سفیده که مواد جمع شده رو با شدت پرت میده بیرون. اینطوری هم یه شو نورانی اساسی تو آسمون درست میشه!
بیاید یه کم وارد جزئیات علمیاش بشیم. اخیراً دانشمندایی از دانشگاه تورکو فنلاند، طی ۱۲۰ روز با دستگاه X-Shooter که روی تلسکوپ Very Large Telescope («خیلی بزرگ») توی صحرای آتاکامای شیلی نصبه، نور منتشرشده از V Sagittae رو بررسی کردن. حالا این دستگاه طیفسنج (Spectrograph) چیه؟ مثل منشور عمل میکنه که نور رو به رنگهای مختلفش تجزیه میکنه. اینطوری میتونن بفهمن تو اون ستاره چه عناصر و مولکولهایی هست.
دادهها نشون دادن که احتمالاً هردو ستاره مجموعاً کمتر از ۲.۱ برابر جرم خورشید دارن و هرکدومشون هم حدود جرم خورشید خودمون هستن. البته در مورد دقیق جرمشون کلی بحثه! چون نورشون هر لحظه یه شکلی میشه و به خاطر خروج گاز با سرعت زیاد، سخته با قطعیت جرمشون رو بگیم.
یه نکته جالب دیگه اینه که V Sagittae یه «منبع X-ray فوقالعاده نرم» یا همون SSS (Supersoft X-ray Source) محسوب میشه. یعنی اشعه ایکسهایی که تولید میکنه کمانرژیتر از سیاهچالهها یا ستارههای نوترونی برخوردکنندهست.
این اشتهای عجیب کوتوله سفید باعث شده دائم رو سطحش واکنش هستهای رخ بده؛ یعنی مثل یه بمب هستهای متحرک دور مدار میچرخه و از هر SSS دیگهای تو کهکشانمون نورانیتره! حتی تو کمنورترین حالتش هم ۱۰۰ برابر از سیستمهای ستارهای متغیر دیگه روشنتره.
چون کوتوله سفید داره مواد زیادی میکشه، سرعت ورود این مواد به دیسک اطرافش (دیسک برافزایشی) هم بالا و پایین میره و گاهی حتی تو چند روز کلی تغییر میکنه. این شلوغبازیا باعث شده یه حلقهی گازی (به اسم circumbinary disk یعنی دیسک دور-دوتایی) اطراف دو ستاره شکل بگیره که قطرش دو تا چهار برابر فاصله بین خود ستارههاست!
حالا جالبیش اینجاست، این حرص و طمع کوتوله سفید یه نشونهست که طولی نمیکشه همه چیز منفجر بشه. اول یه نوا قراره ببینیم که نورش شاید چندصد هزار برابر خورشید باشه! اما اتفاق اصلی این نیست؛ وقتی این دو تا ستاره دور هم میچرخن و بلاخره به هم میکوبن، یه سوپرنوای ناب (Supernova یعنی انفجار کامل ستارهای که کل ستاره رو نابود میکنه) ایجاد میشه که نورش تو آسمون روز هم پیداست!
طبق پیشبینی، این انفجار عظیم ممکنه حتی از سال ۲۰۶۷ به بعد اتفاق بیافته — دقیقش رو کسی نمیدونه چون سیر تحول ستارهای قابل پیشبینی دقیق نیست، ولی ساعت شنی حسابی داره خالی میشه!
پس از الان گوش بزنگ Sagitta باشین و اگه یه روزی نصف روز یه ستاره عجیب درخشان دیدین، بدونین آخرین نمایش V Sagittae رو به عمرش رقم زده و یه بخش مهم از معماهای کهکشان داره جلوی چشممون حل میشه!
منبع: +
