تا حالا درباره قدرت واکسن‌ها کلی شنیدیم، نه؟ همون واکسن‌هایی که باعث شدن خیلی از بیماری‌های عفونی مثل سرخک، آنفولانزا، دیفتری و جدیدترش COVID-19 دیگه به اون شدت قدیم کسی رو گرفتار نکنن. جالبه بدونید سازمان بهداشت جهانی میگه هر سال ۳ تا ۵ میلیون نفر به خاطر واکسیناسیون از مرگ نجات پیدا می‌کنن!
اما بیاید یکمی فراتر بریم… اخیراً تحقیقات نشون داده که تاثیر واکسن‌ها خیلی بیشتر از صرفاً جلوگیری از بیماری‌های عفونی می‌تونه باشه. مثلاً یک مطالعه تازه که تو مجله معتبر Nature در آوریل ۲۰۲۵ منتشر شده، نشون داده که واکسن زونا (Herpes zoster) می‌تونه احتمال ابتلا به زوال عقل رو تا ۲۰٪ کاهش بده! زونا همون بیماریه که ویروسش اول باعث آبله‌مرغان میشه، بعدش میره می‌خوابه تو بدن و سال‌ها بعد ناگهان فعال میشه و کلی دردسر درست می‌کنه.
چطوری اینو فهمیدن؟ خب، تو کشور ولز یه سیاست جدید گذاشتن: کسایی که بعد از دوم سپتامبر ۱۹۳۳ به دنیا اومده بودن، می‌تونستن رایگان واکسن زونا بزنن و بقیه نه. از همین تفاوت، محقق‌ها استفاده کردن و دوتا گروه مشابه رو باهم مقایسه کردن؛ یکی واکسن‌زده و یکی نزده. جالب اینجاست که هفت سال بعد فهمیدن کسایی که واکسن زدن، یه پنجم کمتر به زوال عقل دچار شدن و خانوما حتی بیشتر از آقایون سود بردن!
حالا زوال عقل که میگم، یعنی همون دمنشیا (Dementia) که بیمارییه باعث میشه آدم حافظه، قدرت تصمیم‌گیری و تفکرش کم شه. آلزایمر معروف‌ترین نوعش هست. نکته باحال اینه که زوال عقل فقط مخصوص کشورهای پیشرفته نیست، الآن دیگه همه جای دنیا داره شایع میشه، مخصوصاً وقتی سن مردم بالاتر میره. تازه یه مطالعه دیگه نشون داده تقریباً ۴۲٪ افراد بالای ۵۵ سال در آمریکا یه روزی ممکنه زوال عقل بگیرن. آمار جای نگرانی داره، نه؟
اما چرا اصلاً فکر می‌کنن واکسن‌ها می‌تونن نقش داشته باشن؟ یکی از ایده‌ها اینه که شاید ویروس زونا خودش در بدتر کردن زوال عقل تاثیر داشته باشه و با واکسن این تاثیر کمتر میشه. ولی یه فرضیه جالب‌تر: «ایمنی آموخته‌شده» یا همون Trained immunity. یعنی سیستم ایمنی بدن با چندبار مواجه شدن با واکسن یا ویروس‌ها قوی‌تر و آماده‌تر میشه و با هرچی دردسر احتمالی میاد، بهتر مقابله می‌کنه.
البته هنوز قطعاً نمی‌دونن دقیقاً چجوری واکسن جلوی زوال عقل رو می‌گیره. مثلاً این مطالعه بین انواع مختلف زوال عقل مثل آلزایمر یا نوع سکته‌ای (ناشی از سکته مغزی) هم تفاوت قائل نشد. واسه اینکه بفهمیم دقیق چه خبره، باید کلی آزمایش رندومایز شده و کنترل شده انجام بدن. یعنی گروهی به صورت تصادفی واکسن می‌زنن یا دارونما می‌گیرن و بعد مدت طولانی با هم مقایسه می‌شن. اینجور مطالعات رو بهشون «کارآزمایی دو سو کور با دارونما» میگن که بهترین روش برای اثبات تاثیر واقعیه داروه.
اوضاع درمان زوال عقل فعلاً زیاد امیدوارکننده نیست. کلی سال فقط دنبال داروهایی بودن که پروتئین آمیلوئید رو توی مغز کم کنن (همون «فرضیه آمیلوئید» که میگه این پروتئین علت آلزایمره)، ولی نتیجه‌ها معمولاً خیلی ناامیدکننده و کم اثر بودن و حتی داروهای جدید هم تقریباً هیچ تو سرعت افت مغز تغییری ایجاد نکردن و کلی هم هزینه دارن و عوارض زیاد. الان هیچ دارویی وجود نداره که افت ذهنی رو برعکس کنه.
حالا چرا این کشف تازه درباره واکسن‌ها هیجان‌انگیزه؟ چون تحقیقات نشون داده کسایی که در طول زندگیشون بیشتر در معرض ویروس‌ها بودن، بیشتر دچار زوال عقل شدن؛ اما اونایی که واکسن‌های معمول مثل کزاز، دیفتری، سیاه‌سرفه، ذات‌الریه یا همین زونا رو زدن، خطر زوال عقل رو کمتر تجربه کردن. یعنی شاید یه راه جدید و هیجان‌انگیز برای پیشگیری جلو رومونه که تا حالا کسی جدی درنظر نگرفته بود.
در نهایت، دانشمندا کم‌کم قبول کردن که باید ذهن باز داشته باشن و فقط به فرضیه‌های قدیمی و راه‌های معقول خودشون گیر ندن. علم همیشه پر از سورپرایزه! شاید واکسن‌ها واقعاً تبدیل به یکی از کلیدهای نجاتمون از زوال عقل بشن. فعلاً خیلی زود توصیه کنیم همه برن این واکسن‌ها رو فقط به خاطر مغز بزنن، ولی شاید آینده خیلی چیزها رو عوض کنه!
منبع: +
