دنباله‌دار عجیب ۳I/ATLAS؛ یه غول ۱۱ کیلومتری که از فضای بین‌ستاره‌ای مهمون منظومه ما شده!

بذار برات تعریف کنم، یه اتفاق فضایی خفن افتاده! یه دنباله‌دار به اسم ۳I/ATLAS که اسمش یه‌کم عجیب و غریبه، تبدیل شده به بزرگترین جرم بین‌ستاره‌ای که تا حالا دیدیم! اندازه‌اش تقریباً ۱۱ کیلومتر (یا همون حدوداً ۷ مایل) قطرشه، یعنی تو رو خدا، این تقریباً اندازه تهرانه!

کل این داستان وقتی شروع شد که رصدخونه Vera C. Rubin که تازه راه افتاده و کلی هم دم‌ودستگاه داره، تونست چندتا عکس باحال از این دنباله‌دار بگیره. رصدخونه Vera C. Rubin تو کوه‌های آند در شیلیه و مشهور شده به داشتن بزرگترین دوربین دیجیتال دنیا. این دوربین قراره با پروژه‌ای به اسم LSST (که خلاصه‌اش میشه Legacy Survey of Space and Time یعنی یه پروژه بررسی عظیم و بلندمدت فضا و زمان) تا ۱۰ سال آینده، آسمون نیم‌کره جنوبی رو اسکن کنه و اطلاعات فضایی جمع کنه.

اصلاً داستان کشف این دنباله‌دار هم جالبه. اولش تو تاریخ اول جولای کشفش کردن و اون موقع با سرعت باورنکردنی حدود ۲۱۰ هزار کیلومتر در ساعت داشت به سمت خورشید میومد – یعنی بیشتر از هر ماشینی که دیدی، حتی سریع‌تر از هر موشکی! جالب اینجا بود که کمتر از ۲۴ ساعت بعد، ناسا اومد و گفت این سومین جرم بین‌ستاره‌ایه که داریم می‌بینیم. جرمی که از یه سیستم ستاره‌ای دیگه پرتاب شده و حالا داره از وسط منظومه شمسی ما رد میشه! بین‌ستاره‌ای یا به انگلیسی Interstellar Object (که به اختصار بهش میگن ISO) یعنی چیزی که اصلاً مال منظومه شمسی ما نبوده و از بیرون اینجا اومده.

قبل از ۳I/ATLAS فقط دوتا جرم دیگه از اینا رو دیده بودن: یکی Oumuamua تو سال ۲۰۱۷ که شبیه یه سیارک بود، و یکی هم دنباله‌دار Borisov تو سال ۲۰۱۹. حالا جالبه که Oumuamua فقط حدود ۰/۴ کیلومتر قطر داشت، Borisov هم حدود ۱ کیلومتر. ولی این بابای جدید، با اون ۱۱ کیلومترش کلاً یک غول به حساب میاد!

بزار یه نکته بامزه بگم: اولش فقط می‌دونستن ابر دور این دنباله‌دار که بهش میگن کما (حالا کما چیه؟ یه ابر بزرگ از یخ، گرد و غبار و گاز که دور هسته دنباله‌دار جمع میشه و اون دنباله‌های دم دنباله‌دار رو می‌سازه) تا ۲۴ کیلومتر پهنا داره. کسی اندازه واقعی هسته یا هسته یخی‌شو نمی‌دونست. ولی با آنالیز عکس‌هایی که Vera C. Rubin در ۲۱ ژوئن گرفته بود (یعنی حتی قبل از اینکه کشف بشه!)، بیش از ۲۰۰ نفر از محقق‌ها تونستن حدس بزنن که هسته‌ی واقعی دنباله‌دار تقریباً ۷ کیلومتر قطر داره (یا شعاع حدوداً ۳/۵ کیلومتر با یه خطای کوچولو).

حالا چرا این‌قدر مهمه؟ اینکه تونستن دقیق قبل از کشف رسمی اندازه‌شو بفهمن، نشون میده که این رصدخونه Vera C. Rubin واقعاً قراره یه انقلابی تو علم رصد اجرام بین‌ستاره‌ای ایجاد کنه. تازه محقق‌ها گفتن اگه با قدرت کامل کار کنه، ممکنه تا ۱۰ سال آینده بتونه تا ۵۰ تا جرم فضایی غیر بومی جدید پیدا کنه! یعنی هر چند وقت یه‌بار هی مهمون از بیرون منظومه شمسی داریم.

یه نکته باحال دیگه اینه که کاملاً تأیید کردن این یه دنباله‌دار «واقعیه»! یعنی یه تیکه یخ و غبار از یه منظومه ستاره‌ای دیگه‌ست، و کلی آب یخ‌زده و غبار دور هسته‌ش هست. بعضیا (واقعاً بعضیا!) تئوری داده بودن نکنه این یه کاوشگر فضایی بیگانه باشه و از یه تمدن فضایی دیگه فرستاده شده باشه. ولی با اطلاعاتی که از این عکسا گرفتن، تقریباً ثابت شد که این فقط یه دنباله‌دار طبیعیه، نه سفینه فضایی مخفی!

جالب‌تر می‌خوای؟ بر اساس شبیه‌سازی‌های کامپیوتری که به عقب زمان برمی‌گردن و مسیرش رو وارونه حساب می‌کنن، ۳I/ATLAS احتمالاً تا ۳ میلیارد سال از زمین قدیمی‌تره! یعنی شاید پیرترین دنباله‌داری باشه که اصلاً تا حالا کسی دیده!

درضمن این دوربینه‌ی رصدخونه ربین فقط دنباله‌دار کشف نمی‌کنه؛ همین پارسال تو یکی از عکس‌هاش، تونست بیش از ۱۰ میلیون کهکشان رو هم تو یه شات نشون بده، و حتی تو چند روز هزاران سیارک جدید پیدا کرد! واقعاً دم این تکنولوژی گرم.

خلاصه، ورود ۳I/ATLAS به منظومه شمسی حسابی محققان رو شگفت‌زده کرده. هر روز دارن مدل‌سازی و کشفیات جدید درباره‌‌ش رو منتشر می‌کنن. تازه اگه علاقه‌مندی بدونی، قبلاً تو سال ۲۰۱۴ یه جرم بین‌ستاره‌ای منفجر شد رو زمین و کلی موج درست کرد! و طبق تخمین‌ها، میلیون‌ها شی فضایی بین‌ستاره‌ای ممکنه تو قسمت بیرونی منظومه شمسی قایم شده باشن! حتی بعضی از محقق‌ها میگن بعضی از این مهمون‌های فضایی شاید روی مسیر سیاره‌های خود ما هم تأثیر گذاشته باشن و جهت حرکت‌شون رو تغییر داده باشن!

در کل، شناخت بیشتر روی این دنباله‌دارها بهمون نشون میده که منظومه شمسی خودمون چقدر باز و تحت تاثیر جهان اطرافشه. حتماً تا چند سال آینده کلی خبر جالب فضایی می‌شنوی که باعث میشه دیدت نسبت به فضا کلی عوض شه.

منبع: +