احتمالاً وقتی حرف از ورزش‌های پر برخورد مثل فوتبال آمریکایی یا راگبی میشه، همه اول یاد این می‌افتن که سر آدم‌ها هی محکم به هم می‌خوره و کلی ضربه می‌بینن. حالا جالبه بدونید همه‌ی این ضربه‌ها لزوماً منجر به ضربه مغزی نمی‌شن، ولی حتی ضربه‌های نسبتاً معمولی هم می‌تونن مغز رو حسابی به دردسر بندازن.
توی سال‌های اخیر، خیلی‌ها فکر می‌کردن بیماری‌ای به اسم CTE (یا Chronic Traumatic Encephalopathy یعنی نوعی بیماری تخریبی مغزی که به خاطر ضربه‌های مکرر به سر ایجاد میشه) اتفاقاً بیشتر با جمع شدن یه پروتئین عجیب به اسم «تاو» در مغز به وجود میاد. این تاو، پروتئینیه که به سالم موندن نورون‌ها (یعنی سلول‌های اصلی مغز) کمک می‌کنه؛ ولی وقتی کیفیتش بهم می‌ریزه، خودش می‌تونه باعث قتل نورون‌ها بشه! فقطم از اونجایی که این قضیه رو مستقیم باید توی بافت مغزی بعد از مرگ دید، تشخیص CTE قطعی همیشه بعد مرگه.
اما پژوهش جدیدی که توی ژورنال Nature چاپ شده، اومده نشون داده که تازه، همین ضربه‌های متوالی به سر می‌تونن سال‌ها قبل از اونکه مقدار تاو غیرطبیعی زیاد شه، سلول‌های مغز رو کم کنن و باعث التهاب (یعنی واکنش بدنی که نشونه‌هایش ورم، داغ شدن، درد و قرمز شدن هست) بشن. خلاصه روند تخریب مغز ممکنه خیلی زودتر شروع بشه.
دکتر بروک کانوی کلیون که متخصص تحلیل داده‌های ورزشی و از شرکت‌کننده‌های این تحقیق نبوده، می‌گه: «یافته‌های این تحقیق از واضح‌ترین شواهدیه که نشون میده ضربه‌های تکراری، حتی اگه شدتشون کم باشه، یه سری تغییرات جدی تو مغز ایجاد می‌کنن که ممکنه زمان زیادی طول بکشه تا خودشون رو نشون بدن.»
یه باور رایج اینه که فقط افرادی که ضربه مغزی میشن، در معرض CTE قرار دارن. ولی این تحقیق نشون داد که تعداد ضربه‌ها (چه شدید چه خفیف)، مهم‌تر از تعداد خودِ ضربه مغزیاس! یعنی حتی برخوردهای سبک هم اگه هی تکرار بشن، در بلندمدت می‌تونن مسئله‌ساز بشن.
مثلاً کلاه‌های محافظ (یا همون Helmets) هم واقعاً جلوی همه نیروی وارده رو نمی‌گیرن؛ پس فقط با بهتر کردن تجهیزات محافظتی مشکل حل نمی‌شه. راه بهتر، به گفته متخصصان، کم کردن خودِ برخوردهای غیرضروری توی ورزشه—یعنی قوانین و آموزش‌ها رو جوری تغییر بدن که ورزشکارها کمتر سرشون به هم بخوره یا توپ رو با سر بزنن.
دکتر نیکلاس موری، استاد دانشگاه نوادا و متخصص عصب‌مکانیک هم اینو گفته که حتی این کلاه‌های معروف یا روکشی که روی کلاه‌ها می‌کشن (Soft-shell helmet covers) هم به اندازه کافی محافظ نیستن، و بهتره اصل تمرین ورزشکارها جوری تغییر کنه که کمتر از سر استفاده کنن.
یه یافته جالب دیگه ای هم هست: بعضی تحقیقات نشون دادن اگه آدم‌ها از بچگی برن سراغ ورزش‌های پربرخورد (که احتمال ضربه سر هست)، احتمال درگیری با مشکلات مغزی در بزرگسالی بیشتره.
توی این مطالعه جدید، مغز 28 نفر رو که بین 20 تا 51 سال سن داشتن بررسی کردن—برخی هیچ سابقه ضربه سر نداشتن؛ بعضی فقط ورزش پربرخورد کردن اما هنوز نشونه‌های CTE پیدا نکردن؛ و بعضی هم تازه در مراحل ابتدایی CTE بودن.
پژوهشگران با یه روش پیشرفته به اسم RNA sequencing (یا توالی‌یابی RNA که یعنی کشف این‌که هر سلول مغزی داره چه پروتئینایی تولید می‌کنه) سراغ سلول‌های مغزشون رفتن. با این روش تقریباً 171 هزار سلول مغزی مختلف رو زیر ذره‌بین گذاشتن تا ببینن ضربه‌های تکراری چه بلایی سرشون آورده.
یه چیز عجیبی که پیدا کردن، این بود که تو بخش پیش‌پیشانی مغز (Frontal cortex یعنی جایی که بیشتر ضربه مستقیم می‌خوره)، تعداد خاصی از نورون‌ها تا 56٪ کم شده بود! حالا چه تاو غیرعادی داشته باشن چه نه. یعنی مرگ سلول خیلی زودتر از اون نشونه‌های کلاسیک CTE رخ میده.
جالب اینه که این افت سلول‌ها هیچ ربطی به سن فرد موقع مرگ یا مقدار تاو غیرعادی تو مغزش نداشته، بلکه فقط و فقط به تعداد سال‌هایی که ورزش برخوردی انجام می‌داده ربط داشته.
ماجرا فقط سر نورون‌ها هم نیست. ضربه‌ها حتی روی سلول‌های ایمنی مخصوص مغز که اسمشون میکروگلیا (Microglia یعنی سلول‌هایی که مثل سرباز از مغز محافظت می‌کنن) هست هم اثر منفی می‌ذاره و تعادل اون‌ها رو بهم می‌ریزه. این وسط تعداد سلول‌هایی که با التهاب درگیر میشن می‌ره بالا، و حتی به سلول‌های رگ‌های خونی و آستروسیت‌ها (astrocytes یعنی سلول‌هایی که نقش تغذیه و حمایت از نورون‌ها رو دارن و پیام‌های مغزی رو سریع‌تر منتقل می‌کنن) هم آسیب وارد میشه.
پژوهشگران باور دارن وقتی سال‌ها مغز با ضربه‌های پشت سر هم روبرو میشه، رگ‌های خونی تحت فشار قرار می‌گیرن، اکسیژن‌رسانی به مغز کاهش پیدا می‌کنه و حتی سد خونی-مغزی (Blood-brain barrier یعنی حفاظ طبیعی بین خون و مغز که نذاره هر چیزی وارد مغز شه) کم‌کم ترک برمی‌داره. اینجوری یه چرخه معیوب درست میشه: رگ‌های خون‌آسیب دیده، سلول‌های ایمنی و آستروسیت رو فعال و ملتهب می‌کنن و هر ضربه جدید دوباره این چرخه رو می‌چرخونه. مغز هم فرصت ریکاوری کامل پیدا نمی‌کنه و این زخم‌ها کم‌کم دائمی میشن.
البته تحقیق جدید بدون ایراد هم نیست. مثلاً سابقه ضربه سر این آدما رو با مصاحبه از خانواده‌شون درآوردن (که خب دقیق نیست و خطا داره). ایده‌آل بود اگه میشد داده‌های تحلیلی‌تر مثلاً با محافظ‌های هوشمند دهنی یا ابزارهای دیجیتال ثبت میشد.
یه نکته مهم: این تحقیق فقط برای اطلاع‌رسانیه و جنبه پزشکی یا درمانی نداره. اما همینقدر بدونید که حتی اگه ضربه مغزی هم نگرفته باشید، سال‌ها ورزش پربرخورد می‌تونه برای مغزتون ماجرا درست کنه و بهتره هم خودتون حواستون باشه و هم مربی‌ها و قانون‌گذارها بیشتر وارد ماجرا بشن.
در آخر، فقط یادتون بمونه که مغز، این رئیس بدن، واقعا ارزش مراقبت داره! 😉
منبع: +
