یه خبر باورنکردنی تو دنیای علم! دانشمندها موفق شدن از سلول پوست انسان، تخمک بسازن و بعد با لقاح مصنوعی (IVF یعنی بارور کردن تخمک و اسپرم تو آزمایشگاه) اونا رو به جنین تبدیل کنن. این پروسه شبیه همون روشی هست که باهاش گوسفند معروف دولی رو شبیه‌سازی کردن – اگه یادتون باشه، دولی اولین پستاندار شبیه‌سازی‌شده بود که کلی سر و صدا کرد.
این رو بگم که فعلاً تا استفاده کردن از این روش واسه درمان ناباروری فاصله داریم، ولی امیدش اینه که تو آینده‌ی نزدیک آدمایی که مشکل تخمک یا اسپرم دارن (یا حتی زوج‌های هم‌جنس که دوست دارن بچه‌ای با ژنتیک دو نفرشون داشته باشن) بتونن از این تکنیک بهره ببرن. دکتر پاولا آماتو، که خودش از دانشمندای اصلی این پروژه‌ست، گفته این روش یه امید بزرگ برای میلیون‌ها نفریه که مشکل ناباروری دارن و حتی می‌تونه زندگی خیلی‌ها رو عوض کنه.
اما دقیقاً چیکار کردن؟ اول اومدن هسته‌ی یه تخمک (یعنی مرکز کنترل سلول که اطلاعات ژنتیکی اونجاست) رو برداشتن و به جاش هسته‌ی یه سلول پوست دیگه گذاشتن. این کار رو بهش می‌گن «انتقال هسته‌ی سلول سوماتیک»؛ یعنی همون روشی که معمولاً برای شبیه‌سازی موجودات مختلف (مثل دولی) استفاده میشه. فقط فرق اینجا این بود که هدفشون ساختن یه تخمک واقعی بود، نه یه آدم شبیه‌سازی‌شده!
حالا چرا این کار مهمه؟ تخمک‌ها نصف کروموزوم‌های سلول‌های عادی بدن رو دارن (۲۳ تا به جای ۴۶ تا)، تا وقتی با اسپرم ترکیب می‌شن دوباره ۴۶ تا بشه. پس باید کاری کنن که این سلول جدید هم کروموزوماشو نصف کنه. واسه این کار، دانشمندها به تخمک الکتریسیته دادن و یه دارویی به اسم «روسکوییتین» هم استفاده کردن (این دارو آنزیم‌هایی که تقسیم سلولی رو کنترل می‌کنن رو به هم می‌ریزه)، تا تخمک وادار شه نصف کروموزوماش رو بندازه دور!
نتیجه؟ ۸۲ تا تخمک دست‌ساز تولید شد! بعد اومدن اینا رو با اسپرم بارور کردن. اما هنوز این روش خیلی هم عالی نیست؛ فقط حدود ۹ درصدشون تونستن به مرحله «بلاستوسیست» برسن – یعنی اون وقتی که تخمک بارورشده به شکل یه توپ توخالی از سلول‌ها درمیاد که تازه می‌تونه تو رحم کاشته بشه (البته هنوز واسه انسان انجام نشده!). بقیه‌شون اصلاً تقسیم نشدن یا فقط تا چهار یا هشت سلول بیشتر پیش نرفتن.
طبق گزارش دانشمندها، این کم بودن نرخ موفقیت دو دلیل اصلی داشته: یکی اینکه کروموزوم‌ها تو بعضی نمونه‌ها مشکل داشتن (تعدادشون درست نبوده یا بعضیاش تکراری/حذف شده بودن)، و دوم اینکه ژن‌هایی که از سلول پوست اومده بودن هنوز کاملاً «برنامه‌ریزی مجدد» نشده بودن تا مثل یه تخمک واقعی رفتار کنن – یعنی مغزشون هنوز فکر می‌کرد یه سلول پوسته!
هیچکدوم از این بلاستوسیست‌ها دیگه اندکی روشون کار نشد، چون کروموزوم‌هاشون هم دچار مشکل بودن و اصلاً مناسب کاشت تو رحم نبودن.
پس فعلاً باید گفت این روش هنوز خیلی «بی‌بازده و پرریسک»ه برای اینکه بخوایم سریعاً تو درمان آدم‌ها استفاده‌اش کنیم. کاتسو هیکو هایاشی که خودش پژوهش‌گر سلول‌های بنیادی تو دانشگاه اوساکاست (ولی تو این پروژه نبوده)، گفته واسه استفاده بالینی نیاز به تحقیقات خیلی بیشتر هست.
برنامه‌ی تیم اینه که تو مراحل بعدی یه کاری کنن که تقسیم و ترکیب کروموزوم‌ها دقیق‌تر شبیه چیزی باشه که تو بارداری طبیعی اتفاق میافته تا شاید تخمک‌ها واقعاً سالم بشن.
البته این روش می‌تونه کلی سؤال اخلاقی هم به‌وجود بیاره. مثلاً کارشناس‌ها گفتن اگه یه نفر مخفیانه سلول پوست یه سلبریتی رو برداره و تخمک واقعی ازش بسازه چی؟ رونالد گرین که خودش متخصص اخلاق زیستی تو دانشگاه دارتموثه، گفته این از لحاظ تئوری ممکنه و حتی عجیب هم نیست!
در ضمن، بعضی آزمایشگاه‌های دیگه دارن روش‌های متفاوتی برای ساخت تخمک کار می‌کنن. مثلاً بعضیا از سلول‌های بنیادی استفاده می‌کنن (سلول‌های بنیادی یعنی سلول‌هایی که همه‌کاره‌ان و می‌تونن به هر نوع سلولی در بدن تبدیل شن)، چه با شروع از همین سلول‌ها یا با «برگردوندن» سلول‌های بالغ به حالت بنیادی. روی موش‌ها موفقیت‌هایی داشتن ولی تو انسان پیشرفت خیلی آهسته‌تر بوده.
پس هنوز داستان ادامه داره و معلوم نیست کی بشه واقعاً تخمک‌سازی آزمایشگاهی رو تو درمان ناباروری به‌کار برد، اما فعلاً همین دستاورد هم هیجان‌انگیزه و نشون می‌ده چقدر علم جلو رفته!
منبع: +
