همیشه جمله «ذهن‌خوانی» برامون شبیه فیلمای علمی‌تخیلی بوده، نه؟ ولی خب، دانشمندای پرتغالی نشون دادن شاید اینقدرها هم دور از دسترس نباشه—اونم فقط با یه ویدیو ساده! قضیه از این قراره:
تو یه تحقیق جالب که توسط بنیاد Champalimaud تو پرتغال انجام شده، محقق‌ها فهمیدن که حرکات ریز صورت موش‌ها، مثل یه پنجره به ذهنشون کار میکنه و نشون میده موش دقیقا داره چی فکر میکنه و چه استراتژی ذهنی‌ای داره دنبال میکنه.
بیاین اول یه توضیح کوچیک بدیم: وقتی می‌گیم «استراتژی ذهنی»، منظورمون اینه که موش برای رسیدن به هدفش (مثلا پیدا کردن شربت شیرین) چطور فکر میکنه و تصمیم می‌گیره. این تحقیق نشون داد صورت موش‌ها رو اگه دقیق تماشا کنیم، می‌تونیم حدس بزنیم تو مغزشون چه خبره!
آزمایش چطور بود؟
تو تحقیقات قبلی، دانشمندها به موش‌ها دوتا آبخوری دادن که فقط یکی‌شون شربت شیرین داشت. هر بار هم جای شربت رو عوض می‌کردن تا موش‌ها مجبور بشن هر دفعه راه‌حل جدید پیدا کنن. جالب اینجاست که هر موش روش خودش رو برای پیدا کردن شربت داشت.
یه نکته‌ی مهم‌تر اینه که محقق‌ها اول فکر می‌کردن تو مغز موش‌ها فقط همون استراتژیِ لحظه‌ای فعال میشه. ولی وقتی سلول‌های مغز رو بررسی کردن، دیدن اطلاعات تمام استراتژی‌ها باهم تو مغزشون هست و فقط به تصمیم فعلی ربط نداره! این باعث شد از خودشون بپرسن: نکنه نشونه‌های این استراتژی‌ها تو قیافه موش‌ها هم دیده بشه؟
اینجا وارد فاز بعدی شد: ضبط و تحلیل چهره
یه گروه از دانشمندها شروع کردن به فیلم گرفتن از صورت موش‌ها درست همزمان با ثبت فعالیت مغزشون. بعدش سراغ یه ابزار امروزی رفتن: یادگیری ماشین یا همون Machine Learning — یعنی هوش مصنوعی‌ای که می‌تونه از داده‌ها الگو پیدا کنه و کلی چیز جالب بفهمه. نتیجه واقعا شگفت‌انگیز بود! متوجه شدن از همین حرکات آروم و ریزی که تو صورت موش‌ها اتفاق میفته، میشه تقریبا همونقدر اطلاعات درباره افکارشون به دست آورد، که از ثبت فعالیت چندتا دسته سلول مغزی به دست میاد.
به زبان ساده: صورت موش نقش آینه مغزش رو بازی میکنه! کافیه یه ویدیوی درست و حسابی بگیری و بعد با ابزار هوش مصنوعی آنالیزش کنی تا یه جورایی ذهنش رو بخونی.
یه نکته باحال اینجا هست: حتی بین موش‌های مختلف هم این الگوهای صورت خیلی شبیه هم بود. یعنی هر موش با یه حرکت صورت خاص، نشون می‌داد داره از چه استراتژی ذهنی‌ای استفاده میکنه! یه جورایی شبیه وقتی که ما آدما همه‌مون با یه قیافه خاص تعجب یا ناراحتی رو نشون می‌دیم.
حالا بریم سراغ اهمیت و نگرانی‌ها
دانشمندا می‌گن این روش می‌تونه حسابی به تحقیقات مغز کمک کنه، چون دیگه لازم نیست سراغ ابزارای تهاجمی یا دردناک بریم (ابزار تهاجمی یعنی چیزایی که مستقیم وارد بدن یا مغز میشن). یعنی فقط با فیلم‌برداری ساده، دریچه‌ای به دنیای ذهن موجودات باز میشه.
ولی خب، این راحتیِ زیاد یه نگرانی هم همراهشه: حریم ذهنی! یعنی دیگه ممکنه هر کی هر وقت دلش خواست بتونه ذهن ما یا حیوانات رو تا حدی بخونه. برای همین دانشمندا تاکید کردن که باید قانون‌گذاری و نظارت درست و حسابی اتفاق بیفته تا حریم شخصی و ذهنی حفظ بشه.
در آخر، این تحقیق که تو مجله معتبر Nature Neuroscience چاپ شده، نشون میده ویدیوهای صورت ممکنه تو آینده به یه ابزار خیلی قوی برای علم تبدیل بشن. همزمان اما، کلی بحث اخلاقی و سوال درباره حریم خصوصی هم همراهشه. خلاصه دنیای هوش مصنوعی و شناخت ذهن داره هر روز عجیب‌تر و هیجان‌انگیزتر میشه! اگه دفعه بعد موش خونگی یا حتی دوستتون رو دیدین که قیافه‌ش عجیب شد، بدونین شاید داره یه استراتژی ذهنی پیچیده پیاده میکنه!
منبع: +
