اگه یه سری بچرخی تو تیک‌تاک، بعید نیست کلی ویدیو ببینی که باینورال بیتز رو برای همه چیز پیشنهاد دادن: از کم‌کردن استرس و خواب بهتر تا بالابردن تمرکز. منم راستش از وقتی موسیقی باینورال بیتز رو توی هدفونم می‌ذارم، حس می‌کنم واقعاً آروم‌تر میشم. یه ترک خاص هست که انگار بعدازظهرای بی‌حال، دوباره شارژم می‌کنه یا اگه دارم اسکرول افکار می‌زنم (یا همون وقتی مغزم تند میره) ملایمم می‌کنه. بعضی وقتا هم هر ترک تصادفی بذارم، خیلی زود یه حس خوب توی سرم می‌پیچه.
اما آیا واقعاً این صداها روی مغزم اثر می‌ذارن یا فقط همون اثر تلقینه؟ یعنی من خودم رو گول زدم یا علم واقعاً پشتشه؟! حالا بیا با هم ببینیم این باینورال بیتز دقیقاً چیه.
باینورال بیتز چیه؟
باینورال بیتز رو میشه به عنوان یه نوع حقه مغزی معرفی کرد. واقعاً یه نوع موسیقی یا سبک نیست. این‌جوریه که تو به هر گوش کاملاً یه صدای جداگانه با فرکانس متفاوت می‌فرستی. مثلاً به گوش چپت ۲۰۰ هرتز می‌فرستی، به راستت ۲۱۰ هرتز. مغز نمیاد دوتارو جدا بشنوه؛ بلکه اون تفاوت بینشون رو تو ذهنش یه صدای سوم درست می‌کنه! اینجا اون صدا میشه ۱۰ هرتز.
اینو مارتین وایتمن (که نوازنده و مهندس موسیقیه) خیلی خوب توضیح داده: “باینورال بیتز وقتی درست میشه که به هر گوش یه صدای متفاوت با فرکانس مشخص بدی.” نکته باحال اینجاست که آدم‌ها صدای زیر ۲۰ هرتز رو واقعاً نمی‌شنون، پس اون کم‌کم شدن فرکانس رو مغز به صورت یه صدای لرزان یا موج‌دار تجربه می‌کنه. یعنی تو اصلاً صدای جداگونه‌ای نمی‌شنوی؛ مغزت خودش کلیک‌بازی در میاره و این حس لرزش یا پالس رو بهت میده.
در واقع این پالس و لرزش، فقط تو مغزه. محقق‌ها فکر می‌کنن همین اثر باعث میشه امواج مغزی ما کمی همراهش تغییر کنن و برن سمت حالت‌هایی که برای ریلکسیشن (آروم‌شدن)، تمرکز یا خواب خوبن.
آیا علم هم باینورال بیتز رو قبول داره؟
خیلی‌ها به شدت میگن که این صداها معجزه‌ان! تو تیک‌تاک پره از آدم‌هایی که میگن با باینورال بیتز تمرکز بالا میره، خلق و خو بهتر میشه، حتی سر دردشون خوب میشه. حتی یه دوستم به اسم جن میگه شب‌ها باهاشون خیلی راحت‌تر می‌خوابه، هرچند اون حس عجیبی که بعضیا میگن نمی‌گیره. فقط راحت‌تر می‌خوابه!
اما تکلیف تحقیقات چیه؟ راستش تحقیقات علمی هنوز دو دله‌اند. ولی چند تا نشونه امیدوارکننده داریم:
- یه متاآنالیز در ۲۰۲۳ نشون داده موقع گوش دادن به باینورال بیتز، حافظه و توجه بهتر میشه.
- تو یه تحقیق دیگه در ۲۰۲۴، به کم‌شدن اضطراب و افسردگی ربطش دادن.
- جالب‌ترینم شاید یه آزمایش سال ۲۰۰۵ باشه که رو مریضای جراحی انجام دادن. اونایی که قبل جراحی باینورال بیتز گوش دادن، ۲۶ درصد اضطرابشون کم شده! مقایسه کنی، موسیقی معمولی فقط ۱۱ درصد تأثیر داشت و اگه هیچ چیزی گوش نمی‌کردن، فقط ۳ درصد اضطراب کمتر شد.
ولی بعضی تحقیقات هم هست که بگه هنوز مطمئن نیستیم. مثلاً یه مطالعه با EEG (دستگاهی که امواج مغز رو پایش می‌کنه) نشون داده که هم باینورال و هم مونوورال بیتز (این فرقش اینه که Beat تو همون صدا ساخته میشه، نه مغز) می‌تونن امواج مغز رو همگام کنند، ولی مونوورال قوی‌تر بوده و هیچ‌کدوم مستقیماً روی حال خوب اثری نداشتن.
نکته دیگه هم اینه که اثربخشی‌شون بستگی داره به جزئیات بیشتری مثل چه فرکانسی گوش میدی یا چقدر گوش میدی. مثلاً یه تحقیق نشون داده گوش دادن به باینورال بیتز با فرکانس ۶ هرتز، اونم فقط روزی ۱۰ دقیقه، می‌تونه تمرکز رو زیاد کنه. یعنی لازم نیست کل روز صدای بیتز رو بزاری روی مغزت.
کلاً بعضیا هم هستن که میگن شاید کل اثرش همینه که آدم یه تایم بذاره کنار کاراش و فقط بنشینه، نفس عمیق بکشه و به یه چیزی گوش بده! یعنی یه جور ریلکسیشن و self-care (همون خودمراقبتی) که خودش به مغز استراحت میده.
چطور باینورال بیتز گوش بدیم که بیشترین اثر رو بگیریم؟
دوست داری امتحانشون کنی؟ پس فقط یه هدفون خوب یا حتی معمولی بردار. مهمه که هر گوش فقط صدای مخصوص خودش رو بگیره – برای همین هدفون خیلی بهتر از اسپیکر جواب میده. با اسپیکر، صدای چپ و راست قاطی میشن و اثر اون‌قدرا قوی نیست.
نیازی هم به هدفون فانتزی نیست، ولی اگه هدفون راحتی داری مثل Bose QuietComfort یا هر مدل دیگه‌ای که دوست داری، چه بهتر! فقط راحت باشه و بتونی چند دقیقه با خیال راحت بزاری گوشات. بعدش فقط کافیه یه ترک انتخاب کنی از اسپاتیفای، یوتیوب یا هر اپی که موسیقی میذاری و ده تا سی دقیقه تو یه جای آروم گوش بدی. بعضیا شب تا صبح باهاش می‌خوابن، بعضیا هم تو محیط کارشون این موسیقی رو می‌ذارن.
باینورال بیتز معمولا بر اساس فرکانس دسته‌بندی میشن و هرکدوم حالت خاصی دارن:
- دلتا (۱ تا ۴ هرتز): خواب عمیق و استراحت ذهن
- تتا (۴ تا ۸ هرتز): مدیتیشن (یعنی مراقبه)، خلاقیت، کم‌کردن اضطراب
- آلفا (۸ تا ۱۳ هرتز): آرامش ذهنی، تمرکز آروم، مثبت‌اندیشی
- بتا (۱۴ تا ۳۰ هرتز): هوشیاری و تمرکز بالا
- گاما (۴۰ هرتز): یادگیری و حافظه
ایده باینورال بیتز یه جورایی شبیه “رنگ‌های نویز”ه – مثلاً شنیدی که بعضیا با صدای White Noise (یا نویز سفید) بهتر می‌خوابن یا Blue Noise حواسشون جمع‌تر میشه؟ توی مقاله دیگه‌ای که قبلاً داشتیم، اینو توضیح دادیم.
خلاصه، معجزه‌ای که همه اضطراب و افسردگی رو نابود کنه، نیست! شواهد علمی هنوز قطعی نیست، اما باید قبول کنیم همین اثر آرامش یا روتین گوش دادن خودش به اندازه علم مهمه. شاید هرچی باشه، دلیل اینکه کلی آدم از این موسیقی حس خوبی می‌گیرن، ترکیبی از علم، مغز باحال ما و کمی هم وقت گذروندن با خودمونه! اگه دوست داری امتحانش کنی، شاید تو هم جزو اونایی باشی که با باینورال بیتز حالشون بهتر میشه.
منبع: +
