اگه تا حالا یه شربت ضد سرفه یا قرص خاصی خوردی که اونقدر مزه بدی داشته که میخواستی بزنی زیر گریه، بدون تنها نیستی! کلی آدم همین مشکل رو دارن و اتفاقاً یه دلیل علمی و جالب پشت این بد مزه بودن داروهاست که شاید بهش فکر نکرده باشی.
خب اول بذار بگم که بیشتر داروهایی که داریم، اصلشون از توی طبیعت پیدا شده. یعنی از گیاهها و موجودات دریایی کوچولویی مثل اسفنج و مرجان (اینا همون موجودات عجیب کف دریا هستن که خودشون رو تکون نمیدن و بیدفاعن!).
حالا چرا اینا؟ چون این گیاهها و موجودات، نمیتونن فرار کنن یا با دشمناشون بجنگن. تنها راه دفاع از خودشون اینه که مواد شیمیایی خاصی تولید کنن که واسه حیوانات یا حتی ما آدما سمی یا بد مزه باشه؛ مثلاً بعضیهاشون مواد تلخ یا حتی چیزای خطرناکتری میسازن. حالا جالبه بدونی که همین مواد، خیلی وقتا الهامبخش ساخت داروهای مدرن ما شدن!
مثلاً: یه گیاهی هست به اسم «ختمی روباه» که توش مادههایی پیدا میشه که اگه زیادش رو بخوری قلب رو از کار میندازه! یا شببو (belladonna) که مواد روانگردان داره. یا از انواع توتهای سمی، ترکیباتی به اسم تاکسان در میاد.
حالا ما انسانا هم بیکار ننشستیم! هزاران سال پیش بدنمون یاد گرفت گیرندههای مزه تلخ رو توسعه بده (اون همون چیزیه که وقتی قهوه غلیظ یا داروی تلخ میخوری، باهاش تلخی رو حس میکنی). این گیرندهها یه جور آلارم بدنیان که بهمون میگن: «هی! اینو نخور، خطرناکه!» و واقعاً هم کمکمون کردن توی تاریخ بقامون!
حالا علم که پیش رفت، فهمیدن چیکار کنن که همین مواد به درد بخور تو داروها استفاده شن؛ اما یا عین همون ماده دستنخورده رو گرفتن (مثلاً آنتیبیوتیک معروف “پنیسیلین” یا مورفین که مسکن قوی هست)، یا اومدن ساختارش رو تغییر دادن تا هم امنتر شه، هم بشه راحتتر مصرفش کرد.
ولی یه موضوع خیلی جالب اینه که دارویی که باهاش سر و کار داریم فقط اون ماده فعال نیست؛ یه عالمه مواد دیگه هم اضافه میکنن که بهشون میگن “اگزیپینت” (Excipients یعنی افزودنیهای بیاثری که نه خودشون دارو هستن و نه روی بدن اثر مستقیمی دارن اما کمک میکنن دارو خوشفرم و قابل مصرف شه مثل مواد طعمدهنده، افزاینده غلطت و اینا). مثلاً اینکه دارو شربت باشه، قرص باشه، یا کپسول باشه بستگی به همینا داره.
حالا ممکنه بگی خب اگه اینهمه مواد افزودنی میزنن پس دیگه مزه تلخش حذف میشه دیگه! ولی نه، اینطورام نیست! چون مزه تنها چیزی نیست که باید در نظر بگیری؛ “palatability” هست که مهمه (این واژه یعنی دلپذیر بودن دارو—یعنی فقط طعم نه، بلکه بو، پسمزه، بافت و حتی ظاهر دارو هم برا آدم جذاب یا چندشآور باشه!). حالا مثلاً بچهها یا سالمندا، اگه دارو خیلی بد باشه قشنگ نمیتونن بخورن و مشکل درست میشه. حتی بعضی وقتا وسط مصرف نصفهکاره رهاش میکنن که این خودش باعث مقاومت دارویی (drug resistance – یعنی بدن به داروها عادت میکنه و دیگه روشون اثر نمیذاره، کلی دردسر!) میشه.
یه نکته باحال دیگه اینه که ما فکر میکنیم حس چشایی همه تو زبونه اما در واقع تو مری و معده هم گیرنده مزه داریم! یعنی حتی اگه روی شربت یا قرص رو یه طعم باحال بزنی، باز ممکنه موقع ورود به معده تلخیش رو حس کنی و پسمزه بد بگیری!
شاید برات جالب باشه که بدونی شرکتهای داروسازی میلیونها خرج میکنن تا این مشکلات رو حل کنن. روشهای مختلف: شیرینکنندهها، پوشش دادن دارو، تغییر فرمول شیمیایی، تغییر بافت دارو تو دهان، حتی طراحی مخصوص برای افراد با سن و ذائقه مختلف. اما بازم درست کردن دارو با مزه خوب انگار یه جور هنر و علمی باهمه؛ چون درستکردن یه مزه دلپذیر خیلی سختتر از اونیه که تو فکرت میگنجه!
پس دفعه بعدی که یه دارو خیلی بد مزه نصیبت شد، بدون که دلیلش یه داستان ژنتیکی، تکاملی و علمی پیچیدهست! فقط سعی کن کارت رو باهاش تموم کنی و بدون کلی آدم باهوش پشت هر قرص و شربتی که میخوری بودن تا حداقل یک ذره خوردنش راحتتر شه!
منبع: +